هر نوع صدایی که انسان تمایل به شنیدن آن نداشته باشد و به گونه ای نسبت به آن احساس آزردگی کند یا سبب ایجاد آسیب و اختلال اعصاب شنوایی شود، در حکم آلودگی صوتی شناخته و تعریف می شود.
سرو صداهای فراتر از حد معمول به طور بالقوه خطرناک هستند به هر صدای ناهنجار و آزاردهنده ای، سروصدا می گویند که آلودگی صوتی را در بر دارد.آلودگی صوتی یکی از انواع آلودگی های زیست محیطی است که سلامت و بقای موجودات زنده را تهدید می کند و به مخاطره می افکند.میزان عوارض جسمی و روحی این نوع آلودگی بر انسان به ویژه در محیط شهری به اندازه ای است که برای آن، استانداردهای فنی و بین المللی تعیین شده است و دولت ها و متولیان شهری اصولا به رعایت آنها ملزم هستند.
آلودگی صوتی در محیط شهری به این صورت تعریف می شود: صدایی ناخواسته با مدت زمان، شدت یا کیفیتی که به انسان آسیب جسمی و روحی وارد می کند.این نوع آلودگی در محیط کارگاه ها و شهرک های صنعتی بیشتر به گوش می رسد اما هر گوشه و کناری از شهرهای امروزی به دلیل عواملی نظیر ترافیک، ساخت و ساز، انواع و اقسام صداهای مکانیکی و الکتریکی، منابع انسانی و…از این آسیب در امان نیستند به طوری که سازمان بهداشت جهانی (WHO) آلودگی صوتی را به دلیل کثرت منابع (ترافیک، صنعت، محل کار و همجواری) خطری جدی برای سلامت شهروندان معرفی کرده است.
شدت صوت با واحدی به نام دسی بل و دربازه صفر تا ۱۳۰ اندازه گیری می شود که آستانه شنوایی و کری برای انسان است.تاثیر صدا بر سلامت انسان به عواملی نظیر شدت، نوع، نزدیکی به منبع، مداومت، وضعیت، موقعیت و البته حساسیت فرد در مقابل آن بستگی دارد و با این توضیح شدت صوت تنها یکی از پارامترهای مهم در اندازه گیری و سنجش میزان آلودگی محسوب می شود.
قرار گرفتن در معرض صدایی با شدت ۸۵دسی بل که در حد یک ترافیک سنگین است به گوش انسان صدمه جدی وارد می کند و قرارگیری بیش از ۲ دقیقه در معرض صدایی با شدت ۱۰۹ دسی بل ممکن است به کری موقتی انسان منجر شود.
تاثیر آلودگی صوتی بر سلامت گوش انسان غالبا تدریجی است و پیرگوشی و آسیب های دستگاه شنوایی همزمان با بالا رفتن سن در محیط های شهری از این نوع آلودگی ناشی می شود.صحبت های معمولی ۳۰ تا ۵۰ دسی بل و ترافیک سبک ۳۰ تا ۵۵ دسی بل شدت صوت ایجاد می کند و ناگفته نماند هر ۱۰ دسی بل افزایش شدت صوت برابر با افزایش ۱۰ برابری صدایی است که به گوش انسان می رسد.
● منابع آلودگی صوتی در شهرها
منابع آلودگی صوتی بسیار متنوع هستند و در شهرها می توان آنها را به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم کرد.منابع خارجی صدای محیط کار، مکان های خاص نظیر مجاورت فرودگاه ها، صدای بوق خودرو، ضبط یا رادیوی وسایل نقلیه، ترمز ناگهانی، تصادفات، صدای اگزوزها، اورژانس، آژیرهای خطر، دزدگیر، ساخت و ساز، ماشین آلات صنعتی، خودروهای باری و…را شامل می شود و منابع داخلی آلودگی صوتی بسته به نوع زندگی و رفتارهای افراد عواملی همچون صدای تلویزیون، رادیو، جاروبرقی، وسایل برقی نظیر مخلوط کن و چرخ گوشت، سیستم های تهویه و…را دربرمی گیرد.
علاوه بر آن صداهای ناگهانی و بلند که از منابع انسانی ناشی می شود، نوعی آلودگی صوتی محسوب می گردد که گاهی زیان آن از سایر منابع شهری بیشتر است.در تهران خودروها منبع اصلی و عمومی آلودگی صوتی هستند که در کنار مسائلی نظیر حجم بالای ترافیک ساکن، عدم تفکیک کاربری ها، تردد خودروهای باری، رعایت نکردن الگوهای مناسب رانندگی، وجود کارگاه های صنعتی پراکنده، تردد خودروهای فرسوده، و موتورسیکلت ها، وجود فرودگاه و راه آهن وضعیت را در بیشتر نقاط بحرانی کرده و از حد استانداردهای جهانی فراتر می برد به طوری که کارشناسان داخلی معتقدند این شهر رتبه اول را در ایران به خود اختصاص می دهد و احتمالا یکی از آلوده ترین شهرهای دنیا در حوزه آلودگی صوتی محسوب می شود.
● اثرات آلودگی صوتی
قرار گرفتن دائمی در معرض اصوات بلند عارضه زنگ زدن، و زوز و سوت کشیدن گوش را به همراه دارد و از دست دادن قدرت شنوایی بر اثر آلودگی صوتی برخلاف عوارض کهولت بر شنوایی انسانی قابل درمان نیست و حداقل بازگشت به حال عادی غیر ممکن است، چون در این عارضه سلول های حلزونی گوش داخلی تخریب می شود.
سردرد، خستگی، افزایش فشار خون، تحریک پذیری و زود رنجی، ضعف سیستم ایمنی بدن، سوء هاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب پذیری در مقابل بیماری های ویروسی و عفونی و…دیگر عوارض آلودگی صوتی هستند که در شهرهای شلوغ و صنعتی با شدت و ضعف نسبی رخ می دهند.
کاهش قدرت یادگیری در کودکان، سقط جنین، کاهش وزن نوزاد در بدو تولد، عصبانیت های مقطعی، اختلال در مکالمه، بیخوابی، تشدید یا ایجاد بیماری های روانی، کاهش بازده فکری و جسمی، رنگ پریدگی، کاهش درجه حرارت بدن، انقباضات عضلانی و عروقی، استرس، بیماری های قلبی و عصبی، ام.اس و افسردگی را جزو عوارضی معرفی می کنند که نقش آلودگی صوتی در بروز آنها اثبات شده است.
آلودگی صوتی یک مولد اساسی بیماری های عمومی و عضوی در انسان محسوب می شود و متاسفانه در جامعه شهری ما تنها در مرحله عارضه و معلول با این پدیده مقابله می شود. علاوه بر آن، آرامش صوتی یکی از نیازهای روانی شهروندان است که عدم برخورداری از آن کیفیت زندگی و سکونت در شهرها را کاهش می دهد و عارضه های رفتاری و اجتماعی غیر مستقیم می آفریند.
آزمایش ها روی حیوانات نشان می دهند که صدایی به شدت ۱۵۰تا۱۶۰ دسی بل برای بعضی حیوانات کشنده و مرگبار است.
این حیوانات قبل از مرگ به تشنجات موضعی، فلج و رعشه دچار می شوند که همین علائم در انسانها رنگ پریدگی و بالارفتن فشارخون است.کاهش درجه حرارت بدن و انقباض رگ ها بیشتر می شود و درجه حرارت بدن نیز کاهش می یابد.
از شایع ترین بیماری های ناشی از صداهای بلند که در کارگران کارخانجات چوب بری که با اره کار می کنند بیشتر دیده می شود بر اثر صدای ۱۲۵ بالای دسی بل است که سبب می شود زمانی که شب ها کارگران به خانه برمی گردند انگشتان آنها سبز رنگ بعد سفید شود که علائم بیماری وازواسپاستیکاست.در این بیماری انقباض رگ ها و نارسایی در جریان خون عارض می شود و بیماری انگشتان مرده هم نام گرفته است.
برای عدم ابتلا به هر کدام از این نشانه ها و علائم بهتر است سعی شود تا در حد امکان در محیط هایی که صدا بسیار بالاست حضور پیدا نکرد تا این عضو بدن را تا این حد مورد فشار و آزار قرار ندهیم و خود نیز آسیب نبینیم.
سر و صدای زیاد و در واقع همان آلودگی صوتی طولانی مدت در محل کار، قدرت شنوایی را چنان تدریجی و بدون درد و رنج از بین می برد که شما متوجه این زوال تدریجی نخواهید شد.
بخش هایی از گوش که وظیفه آنها انتقال اصواتی با فرکانس بالا ست، اولین قسمت هایی هستند که دچار آسیب می شوند و اولین عارضه آلودگی صوتی را برایتان به ارمغان می آورند.
حالت زنگ زدن یا وز وز گوش[چرا گوش هایم زنگ می زند؟] در افردی که مدام در معرض صداهای بلند قرار دارند و اولین نشانه هایی است که معمولا در کارگرانی که در کارخانه های پر سر و صدا کار می کنند آشکار می شود و متاسفانه تحقیقات نشان داده است که در بسیاری از مواردی که فرد شنوایی خود را به دلیل آلودگی صوتی از دست می دهد، درمانی برای او وجود ندارد و وسایل کمک شنوایی تنها می توانند صداها را تقویت کنند اما نمی توانند شنوایی عادی را به فرد بازگردانند و وی برای همیشه قدرت شنوایی درست خود را از دست می دهد.[چطور گوش زنگ می ز ند؟]
در کنار از دست دادن قدرت شنوایی در موارد حاد آلودگی صوتی، مشکلاتی همچون سردرد و خستگی و سوهاضمه نیز برای افراد در معرض سر و صدا بوجود می آید که پزشکان علت آنها را سر و صدای بیش از حد در محیط عنوان می کنند.
● اطلاعات مفید در مورد صدا
بلندی صدا با واحدی به نام دسیبل اندازه گیری می شود.میزان حساسیت به صدا در هر فرد متفاوت است اما متخصصان اعتقاد دارند که هنگامی به شنوایی آسیب می رسد که صدا بلندتر از ۸۵ دسیبل باشد، که چیزی در حدود صدای یک ترافیک سنگین است که ما هر روزه با آن مواجه هستیم. محققان در آخرین تحقیقات خود همچنین در یافته اند که هرچه صدا بلندتر و بیشتر باشد، شانس از بین رفتن شنوایی بیشتر است.البته طول مدت شنیدن صدا هم بسیار مهم است.برای مثال قرار گرفتن در معرض صدایی با بلندی ۱۰۹ دسیبل، بیش از دو دقیقه، بسیار خطرناک است.
اگر سر و صدا به قدری بلند باشد که شما برای اینکه صحبت کنید مجبور به فریاد زدن شوید، اگر گوشتان زنگ می زند یا حس می کنید صدا در گوشتان می پیچد، باید بدانید که صدا بیش از حد بلند و خطرناک است و شما در معرض خطر جدی هستید.
دقت داشته باشید که عامل صدا، انسان و سایر موجودات زنده را از بین نمی برد و هرگز نمی تواند مرگ آور باشد اما باعث ضعف شنوایی، ناشنوایی و ناراحتی های عصبی می شود که بیشتر در جوامع صنعتی پدید می آید.این در حالی است که صدا های شدید کوتاه مدت در انسان باعث ناشنوایی موقت در افراد می شود.
● شیوه های کنترل سر و صدا
▪ کاهش سروصدا: سد کردن مسیر عبور امواج صوت با استفاده از فاکتورهای فاصله و قرار دادن اشیای حایل در مسیر صوت.
▪ فاصله: تراکم انرژی امواج صوتی با پراکندگی و انتشار صدا کاهش می یابد.بنابراین افزایش فاصله میان منبع سروصدا و شنونده باعث کاهش شدت صوت می شود.شدت صوت با مجذور فاصله شنونده از منبع صوت نسبت عکس دارد.
▪ جذب سر و صدا: تبدیل و تغییر شکل امواج صوت با مهار پژواک،انعکاس صدا وتشدید صدا.
▪ میرایی: در این روش ارتعاشات صوتی به انرژی گرمایی تبدیل می شوند.عبور امواج از چندین لایه از مواد با چگالی متفاوت باعث میرایی صوت می شود.مثل استفاده از میراکننده هایی همچون فوم. فلز سرب نیز باعث میرایی سروصدا می شود.
▪ حذف فعال صدا: این روش یک ابداع مدرن است.ابتدا یک میکروفن صداهای محیط را جمع آوری می کند، سپس توسط رایانه امواج دریافتی تحلیل شده و امواج صوتی ای که ۱۸۰ درجه از فاز امواج دریافتی متفاوت است از طریق بلندگوی سیستم خارج می شود.این عمل باعث پدید آمدن تداخل مخرب و حذف سروصدای آزاردهنده می شود.
● چگونه از گوش خود در برابر سر و صدا حفاظت کنیم
قرار گیری در معرض سر و صدا را به حداقل رسانید.در کنسرت ها، تالارهای سخنرانی یا مهمانی ها کنار بلندگوها نشینید.چنانچه موسیقیدان هستید، همیشه از حفاظ گوش استفاده کنید.
حجم صدا را کاهش دهید.چنانچه از هدست یا هدفن استفاده می کنید یا در یک فضای محبوس به موسیقی گوش می دهید (داخل اتومبیل) حجم صدا را کاهش دهید.اگر دوست شما که در ۹۰ سانتیمتری شما ایستاده قادر به شنیدن صدای موسیقی از هدست یا هدفن شما می باشد، صدای موسیقی شما یقینا بسیار بالاست. هنگام خرید لوازم منزل،اسباب بازی و وسایل برقی نوع کم سر و صدای آنها را انتخاب کنید. در مکان های پرسروصدا حتما از پلاک های گوش یا گوشی ها استفاده کنید.
استفاده از پنجره های دوجداره، سقف ها و دیوارهای آکوستیک، پرده های قطور جلوی پنجره ها، پوشاندن کف با فرش یا موکت سروصدای داخل و خارج خانه را کاهش دهند. بی جهت بوق خودرو را به صدا در نیاورید، مگر درمواقع اضطراری..
هنگام گوش کردن به صدای موسیقی، تلویزیون و یا رادیو مراعات حال همسایگان خود را نیز بکنید. چنانچه در محیط های پرسروصدا زندگی می کنید یا مشغول به کار هستید، به طور مرتب تست سنجش شنوایی را صورت دهید.جای استفاده از گوشی های هدفن (آنهایی که درون کانال گوش قرار می گیرند)، از هدست استفاده کنید.
پارمیس ایزدپناه