تشکل‌های مردم نهاد قزوین طی نامه‌ای به وزیر جهاد کشاورزی، خواستار تغییر در رویکرد مدیریت شهری و توقف و بازنگری کلیه پروژه‌هایی شدند که منجر به تخریب بخش‌هایی از باغستان سنتی قزوین شده و یا یکپارچگی آن را بر هم می‌ریزد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، متن این نامه که یک نسخه از آن در اختیار این خبرگزاری قرار گرفته به شرح زیر است:
“تا چند دهه پیش، شهر ما نگینی بود در حلقه سبزی از انبوه درختان بادام و پسته و بوته‌های انگور. باغستان سنتی قزوین که قدمت آن به استناد تاریخ مکتوب به بیش از هزار و صد سال و به گمان بسیاری به دوران ساسانی می‌رسد، به وسعت حدود ۴۰۰۰ هکتار شهر را در بر گرفته بود.
اگر چه با شروع سونامی ساخت و ساز در دو دهه گذشته، این حلقه سبز در قسمت شمالی شهر شکست و صدها هکتار از این مجموعه باغات از بین رفت اما شهر هنوز از سه سمت دیگر در هوای باغستان نفس می‌کشد.
این روزها اما حال باغستان اصلاً خوب نیست. هر روز جاده‌ای یا پلی جدید از وسط این میراث بی‌نظیر می‌گذرد و بخشی از آن را نابود می‌کند. درختان چند صدساله قطع می‌شوند. اکوسیستم باغستان بر هم می‌ریزد و جانوران خاص باغستان زیستگاه خویش را از دست می‌دهند.
متأسفانه اخیراً شهرداری قزوین اقدام به احداث ایستگاه میانی زباله در حریم جنوبی باغستان سنتی و در دل مرغوب‌ترین زمین‌های زراعی قزوین و کشور کرده است. این پروژه علاوه بر صدمات مستقیمی که به زمین‌ها و باغات اطراف خواهد زد، از این حیث اهمیت مضاعف دارد که نقطه شروع تخریب بخش جنوبی باغستان یعنی آبادترین بخش آن محسوب می‌شود.
باغستان یک میراث بی‌نظیر کشاورزی است و از جهات مختلف برای محیط زیست شهر قزوین و مناطق هم جوار آن اهمیت دارد:
نقش باغستان در مهار ریزگردها
طبق گزارش دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، کانون‌های تولید ریزگرد در استان قزوین در حال افزایش است. یکی از مهمترین این کانون‌ها در منطقه بویین زهرا قرار دارد. بیابان‌زایی در بخش‌هایی از زمین‌های بویین زهرا، به دلیل آبیاری با آب شور، روند بسیار نگران کننده‌ای دارد. از طرفی پیش‌بینی می‌شود دشت قزوین نیز حداکثر تا ۱۴ سال آینده تنها از آب شور بهرمند خواهد بود.
در این شرایط تنها مزیت پایدار منطقه قزوین که شانس بزرگی برای بقا دارد، باغستان سنتی است. درختان باغستان طی دهه‌های متمادی با یک بار آبیاری در سال رشد کرده‌اند و در نتیجه بیشترین پایداری ممکن را نسبت به تنش خشکی دارند.
باغستان سنتی به خصوص در بخش جنوبی آن نقش بسیار مهمی در مهار ریزگردها دارد و سد راه آنهاست. متأسفانه سوداگری زمین و ساخت و ساز و به خصوص پل سازی‌های بی‌رویه و در یک کلام رویکرد غلط مدیریت شهری در سال‌های اخیر به بخش‌های شرقی و غربی باغستان آسیب جدی رسانده است. اگر بخش آباد باغستان یعنی بخش جنوبی آن با ادامه این سیاست‌ها آسیب ببیند، انتشار ریزگردها غیرقابل اجتناب است و نه تنها قزوین بلکه شهرهای اطراف از جمله تهران را نیز به طور قطع تهدید خواهد کرد. این نکته قابل توجه است که جهت باد غالب در اکثر ماه‌های سال جنوب شرقی است و در نتیجه از سمت شوره زار به سمت شهر است. هم اکنون نیز شوره زار لیا تنها ۱۳ کیلومتر با شهر فاصله دارد.
نقش باغستان در شاخص هوای پاک
با توجه به قرار گرفتن قزوین در کنار شهرک‌های صنعتی آلاینده و همچنین کانون‌های تولید گرد و غبار، باغستان سنتی مهمترین عامل محافظتی در برابر این تهدیدهاست. به خصوص که قزوین همواره در معرض بادهای شدید “راز” و “مه” قرار دارد. هم اکنون نیز به دلیل تُنُک شدن بخشی از باغات، هوای شهر در روزهایی از سال در شرایط بحرانی قرار می‌گیرد. اگر روند تخریب باغستان سنتی که ریه‌های شهر محسوب می‌شود، ادامه پیدا کند، به زودی قزوین دیگر مکان امنی برای زندگی نخواهد بود و سلامت مردم این شهر و شهرهای اطراف در معرض تهدیدهای جدی قرار خواهند گرفت.
مهار سیلاب از طریق شیوه ای منحصر به فرد از آبیاری غرقابی
نکته بسیار مهم و منحصر به فرد در باغستان شیوه آبیاری آن است که به تأیید متخصصین داخلی و خارجی در دنیا منحصر به فرد است. قزوین به دلیل قرار گرفتن در حاشیه البرز همواره در تهدید سیلاب‌های فصلی قرار داشته است که گذشتگان ما با هوشمندی این تهدید را با احداث باغات دور تا دور شهر تیدیل به یک فرصت ارزشمند کرده‌اند.
آبیاری باغات به روش غرقابی
باغات در فصل بارندگی، به نوبت تا ارتفاع کرت‌ها پر از آب می‌شوند و این آب به مرور در خاک نفوذ می‌کند و درختان باغستان و بوته‌های انگور با همین یک بار آبیاری به حیات خود ادامه داده و بهترین محصولات را هم به بار می‌آورند. علاوه بر این نفوذ تدریجی آبی که می‌توانست هدر برود، سفره‌های زیرزمینی را تغذیه می‌کند. همچنین سیلاب خاک را به همراه مواد غنی آن به باغستان می‌آورد و خاک باغستان دائماً بازسازی می‌شود. ساختار خاک به شکلی است که آب فرورفته در کنار ریشه درختان را برای مدت طولانی حفظ کرده و از تبخیر آن جلوگیری می‌کند.
تأثیر باغستان در دمای منطقه
طبق برآوردها، ۲۵۰۰ هکتار باغات سنتی در سه طرف شهر دمای شهر را حدود ۴ تا ۶ درجه کاهش می‌دهد. در فصول گرم این میزان کاهش درجه حرارت می‌تواند اثر بسیار مهمی در کاهش مصرف انرژی برای وسایل سرمایشی داشته باشد که این کاهش مصرف به نوبه خود کاهش تولید گرما توسط این وسایل را به دنبال دارد.
باغستان، ذخیره ژنتیکی گونه‌های گیاهی
در باغستان سنتی، ژرم پلاسم غنی از بادام، پسته و انگور وجود دارد. این تنوع ژنتیکی در طول صدها سال به وجود آمده است. این گونه‌ها تحمل بسیار خوبی را به تنش خشکی، نشان می‌دهند. از این حیث باغستان میراث کشاورزی و موزه تنوع زیستی به حساب آمده و هم اکنون مطالعاتی به خصوص در ارتباط با بادام در پژوهشکده کشاورزی در حال انجام است.
باغستان، پناهگاه جانوران
در باغستان انواع جانوران دیده شده‌اند که بعضی از آنها کم نظیرند. باغستان به دلیل پهنه وسیعش زیستگاه این جانوران و پناهگاه آنان محسوب می‌شود. هر تخریبی که در باغستان صورت می‌گیرد، اکوسیستم را برهم می‌ریزد و زیستگاه این گونه‌های ارزشمند را ناامن می‌سازد. از جمله این جانوران می‌توان به سه نوع کلاغ سیاه، سفید و خاکستری، کشکرک، فاخته، هدهد، روباه و چرخ ریسک اشاره کرد.
قزوین پیشینه‌ای به قدمت تاریخ دارد و طی این تاریخ کهن، مجموعه باغاتی در اطراف شهر شکل گرفته است که علاوه بر اهمیت آن به عنوان میراث فرهنگی، به عنوان سپر دفاعی منطقه در برابر ریزگردها و آلاینده‌ها و کمربند سبز و ریه تنفسی شهر قزوین عمل می‌کند و مردم قزوین، هم از نظر زیست محیطی و هم فرهنگی به آن وابسته هستند.
لذا با نظر به اینکه باغستان سنتی قزوین که نمادی از تمدن مردمان این سرزمین و سرمایه پایدار منطقه و کشور است به جای آن‌که مورد حفاظت قرار گیرد، با رویکرد غلط مدیریت شهری به شدت مورد تخریب و تهدید قرار گرفته است و بنابر بیانات مقام معظم رهبری در راستای حفظ منابع طبیعی و باغ‌ها و با توجه به انتخاب شهر تاریخی قزوین به عنوان شهر پاک، ما سازمان‌های مردم نهاد، موارد زیر را مجدانه از حضورتان خواستاریم:
– حفظ ۲۵۰۰ هکتار باغستان سنتی درشکل اصیل و یکپارچه آن و احیای بخش‌های تخریب شده درمحدوده‌های شرقی و غربی
– حمایت از حقوق باغداران که متولیان اصلی باغستان هستند و با زحمت طاقت‌فرسای خویش عامل تداوم حیات باغستان تا به امروز بوده‌اند.
– نظارت مستقیم شورای عالی معماری و شهرسازی بر کلیه طرح‌ها و برنامه‌های عمرانی و خدماتی شهر قزوین که بر عرصه و حریم باغستان سنتی تأثیرگذار است.
– توقف هرگونه اقدام مخرب از جمله ادامه احداث پل‌هایی که باغستان را شکافته و آن را چند تکه و نهایتاً نابود می‌کنند، از جمله پل امام رضا
– انتقال ریل راه‌آهن به بیرون از باغستان و جلوگیری از احداث ایستگاه میانی زباله در حریم باغستان و در میان مرغوب‌ترین اراضی کشاورزی
– جلوگیری از هرگونه تغییرکاربری در باغستان سنتی و زمین‌های کشاورزی با بهره‌گیری غیر‌مشروع از کمیسیون ماده پنج
– تخصیص اعتباری ویژه و دستورالعملی بالادستی برای احیای باغستان، به جای تخصیص اعتبار به پروژه‌های عمرانی ویرانگر
– ایجاد نهادی مقتدر به عنوان متولی واحد باغستان که کلیه سازمان‌های مرتبط، ملزم به تمکین از مصوبات و برنامه‌های آن باشند.
امید به آن‌که به لطف جنابعالی، هر چه زودتر شاهد پایان روند تخریب باغستان سنتی قزوین، این میراث بی‌نظیر و ارزشمند و سرمایه پایدار ملی باشیم.”
به گزارش خبرگزاری تسنیم، باغستان‌های سنتی قزوین به مجموعه باغ‌هایی گفته می‌شود، که نیمه جنوبی شهر قزوین را در بر گرفته است. این باغات با قدمت بیش از هزار سال که در گذشته گرداگرد شهر را فرا گرفته بودند اکنون بیش از ۲۵۰۰ هکتار وسعت دارند.