۱- مقدمه
رشد بیرویه جمعیت توأم با توسعه صنعتی و تکنولوژی کلان شهرها، مشکلات عدیدهای را برای شهرنشینان به ارمغان میآورد که آلودگی محیط زیست یکی از مهمترین این معضلات است.
آلودگی صوتی بعنوان یکی از مهمترین آلایندههای زیست محیطی در ایجاد اینگونه مشکلات در شهرهای بزرگ سهم بسزایی را به خود اختصاص داده است.
آلودگی صوتی با فنآوری و تکنولوژی صنعتی رابطه مستقیم داشته و بعبارت دیگر همزمان با رشد و ارتقاء تکنولوژی، مشکل صدا نیز ابعاد گستردهتری یافته و باعث بروز مشکلات بیشتری خواهد شد.
مشکل این نوع از آلودگی در اکثریت کشورهای صنعتی بعنوان یکی از مهمترین موضوعات زیستمحیطی تلقی شده و حتی در مدیریت کلان شهرسازی، معماری داخلی مراکز بهداشتی درمانی، آموزشی و تحقیقاتی، مسکونی و تجاری و همینطور طراحی ماشین آلات صنعتی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. تحقیقات انجام شده نشان میدهد که هیاهو و دغدغه های زندگی ماشینی، ناراحتیهای جسمی و روحی شهروندان کلان شهرها را باعث میشود که عوارض جسمی، روحی و روانی ناشی از سر و صدای ترافیکی در مقایسه با انواع دیگر بسیار زیانبارتر است. این مسائل باعث شده است که جهان امروز برای مبارزه با این معضل هزینههای هنگفتی را صرف نماید.
۲– تعریف صوت و آلودگی صوتی
در اثر ارتعاش مولکولهای هوا و تغییرات مداوم فشار، صوت بوجود میآید. این امواج بصورت طولی در هوا منتشر شده و در محدوده فرکانسی معینی میتواند توسط انسان قابل درک باشد.
بنابراین امواج صوتی شکلی از امواج مکانیکی هستند که بصورت امواج طولی منتشر شده و ضمن برخورد با گوش، احساس شنیدن را ایجاد میکنند.
امواج مکانیکی میتوانند بصورت فرکانسهای متفاوت در محیط منتشر شوند، اما محدوده فرکانسهای قابل درک برای انسان بین ۲۰ تا ۰۰۰/۲۰ هرتز میباشد. امواج کمتر از ۲۰ هرتز را مادون صوت و امواج بیش از ۰۰۰/۲۰ هرتز را فراصوت گویند.
سروصدا یا آلودگی صوتی را میتوان بصورت صدای ناخواستهای دانست که موجب بر هم زدن آرامش در زمان استراحت و یا تمرکز افراد در حین انجام کار میشود، به همین دلیل صدای موسیقی نیز اگر در یک موقعیت و زمان نامناسب اجرا شود بعنوان منبع آلودگی صوتی در نظر گرفته میشود. واحد اندازه گیری صدا بر حسب دسیبل (db) و بر اساس تغییرات فشار هوا، مقدار آن بین صفر دسیبل (آستانه شنوایی) تا ۱۳۰ دسیبل (آستانه کری) بالا بیان میشود گوش انسان بلندی صدا را در فرکانسهای مختلف یکسان درک نمیکند، بر همین اساس فیلتری بر روی دستگاههای اندازهگیری صدا نصب میشود (فیلتر وزنی a) تا محدوده اندازه گیری منطبق بر آنچه میشنویم باشد و واحد تراز صدا بصورت db(a)نوشته می شود.
۲-۱- ارزیابی آلودگی صوتی
درصورتیکه بخواهیم وضعیت آلودگی صوتی محیطی را مورد ارزیابی فنی قرار دهیم، لازم است که چهار مرحله کاملا مجزا را طی نمائیم، این مراحل عبارتند از:
۱- شناسایی منابع آلودگی صوتی
۲- اندازه گیری صدا
۳- ارزشیابی با استانداردهای معتبر
۴- اقدامات کنترلی در صورت بالاتر بودن از حد آستانه های مجاز
در مرحله نخست لازم است وضعیت محل موردنظر با توجه به آلودگی صوتی مورد بررسی کیفی قرار گیرد. در این مرحله سه سوال مطرح میگردد:
۱- آیا مشکل صدا وجود دارد؟
۲- میزان تراز صدا در محل مورد نظر چه میزان بوده و آیا بالاتر از حد مجاز است؟
۳- صدا از چه منبعی تولید شده و آیا میتواند کنترل شود؟
برای دستیابی به جواب این سئوالات، کافیست بطور مثال با یک کارگر سالن تولید صحبت نمائیم. درصورتیکه بتوان با هر فردی در فاصله یک متری به راحتی صحبت نمود، احتمالاً میزان صدا در آن مکان به اندازهای نیست که سیستم شنوایی انسان را تخریب نماید، اما برعکس چنانچه برای صحبت کردن و شنیدن صدای فرد مقابلمان مجبور باشیم، در فاصله نزدیک (بین ۲۰ تا ۴۰ سانتیمتر) فریاد بزنیم، شدت صدا در این مکان به احتمال بسیار زیاد بالاتر از آستانه های مورد قبول بوده و ً میتواند باعث کاهش شنوایی کارگر شود. در این شرایط لازم است وارد مرحله دوم شده و با استفاده از تجهیزات مناسب، ترازهای صوتی را دﻗﻴﻘه اندازهگیری و تحت تجزیه تحلیل فرکانسی قرار دهیم. در مرحله اول وضعیت آلودگی صوتی بصورت کاملا کیفی مورد بررسی قرار میگیرد، اما در مرحله دوم، میزان شدت و فرکانس اصوات با استفاده از دستگاه ترازسنج صوتی بصورت کمی اندازه گیری شده و میتوان براحتی وضعیت آلودگی صوتی نقاط مورد نظر را با استانداردهای معتبر صدا مقایسه و مورد ارزشیابی قرار داد. پس از مقایسه میزان صدای موجود با استانداردهای مطرح صدا در صورتیکه ترازهای صوتی کمتر از آستانه های مجاز باشد، مشکل خاصی وجود نداشته و عملا ورود به مرحله سوم منتفی است. اما در صورتیکه میزان شدت ترازهای صوتی فراتر از آستانههای مجاز باشد در این زمان باید وارد مرحله سوم گردید و با ارایه رویههای اصلاحی در جهت کاهش شدت صدا و کنترل آن گام برداشت.
۳- فیزیولوژی گوش انسان
گوش انسان از سه قسمت گوش داخلی، میانی و خارجی تشکیل شده است که هر کدام از این قسمتها وظایف مهمی را بر عهده دارند. طبق شکل روبرو لاله گوش با توجه به شکل ظاهری خود امواج صوتی را از محیط اطراف جمعآوری نموده و پس از متمرکز نمودن به داخل مجرای شنوایی منتقل مینماید. از طریق این مجرا اصوات به داخل گوش میانی انتقال مییابند. برخورد اصوات به پرده صماخ به کمک استخوانهای سهگانه به گوش داخلی حلزونی شکل راه یافته و باعث مرتعش نمودن مایع داخل آن میشود.
بخش حلزونی گوش از سلولهای مویی شکل کوچکی تشکیل شده است که وظیفه انتقال صدا به اعصاب حسی را بر عهده دارند. با شروع حرکات مداوم این موها، سلولهای عصبی مربوط به آنها نیز تحریک شده و باعث تحریک فیبرهای عصبی میگردند.
این تحریکات به مغز میرسند و پس از تجزیه و تحلیل این تحریکات، در نهایت صدا توسط انسان درک میشود