اثرات صدا بر سلامت انسان

بطور کلی می‌توان تأثیرات آلودگی صوتی بر روی انسان را به چند قسمت زیر تقسیم‌بندی کرد:

۱- کاهش شنوایی

۲- اثرات بالینی

۳- تأثیر بر خواب

۴- اثرات روحی و روانی

۵- اختلال در مکالمات

۴-۱- کاهش قدرت شنوایی

ساده‌ترین و ملموس‌ترین عارضه‌ای که صدای آزاردهنده برای انسان به ارمغان می‌آورد، کاهش قدرت شنوایی است.

شنوایی طبیعی به سلامتی سه قسمت تشکیل دهنده گوش بستگی دارد و نحوه آسیب به دستگاه شنوایی از سه طریق ممکن است: هدایتی، حسی و عصبی.

کاهش شنوایی هدایتی زمانی اتفاق می‌افتد که قسمت خارجی یا میانی گوش صدمه ببیند. کاهش شنوایی از نوع حسی در اثر آسیب دیدگی گوش داخلی (بخش حلزونی شکل) صورت می‌گیرد و کاهش شنوایی از نوع عصبی نیز در اثر صدمه دیدن نرونهای عصبی اتفاق می‌افتد و در واقع حساسیت سلولهای شنوایی کاهش می‌یابد که به فرکانس اصوات دریافتی بستگی دارد. اثرات ناشی از کاهش شنوایی حسی و عصبی از نوع تغییرات ماندگار و بازگشت ناپذیر می‌باشند. این تغییرات ماندگار می‌توانند ناشی از قرارگیری در معرض یک صدای با تراز صوتی بسیار بلند در مدت زمان کوتاه نظیر انفجار یا تراز صوتی پائین تر با میزان مواجهه طولانی‌تر باشد۰

واکنش سیستم شنوایی بدن انسان در مقابل اصوات آزار دهنده را می‌‌توان به ۴ دسته ذیل تقسیم بندی نمود:

۱- تطبیق: چنانچه سیستم شنوایی انسان در معرض تراز صوتی بالایی قرار گیرد، خود را با شرایط جدید تطبیق می‌دهد تا از آسیبهای احتمالی در امان باشد.

۲- تغییر موقت آستانه شنوایی: این مرحله بعد ازمرحله تطبیق شکل میگیرد و در صورت ادامه مواجهه با ترازهای صوتی بالا، خستگی و کری موقت ایجاد می‌شود.

۳- تغییر دائمی آستانه شنوایی: چنانچه تماس فرد با ترازهای صوتی بالا طولانی گردد، اثرات سوء شنوایی عمیق‌تر شده و دائمی می‌شوند‌.

۴- تغییر آستانه شنوایی غیر قابل برگشت: در این مرحله سلول‌های شنوایی آسیب دیده و تغییر غیر قابل برگشت آستانه شنوایی را باعث می‌شوند.

از دیگر اثرات نامطلوب ترازهای صوتی بر روی انسان مطابق می‌توان به سر درد و سرگیجه، سوﺀهاضمه، یبوست، زخم معدهو روده، خارش و آلرژی پوستی، ناراحتی های عصبی، تنگی عروق، افزایش فشار خون، سکته قلبی و اختلال در روند خواب می شود. صدای مداوم باعث افزایش هورمون‌های آدرنالین و کورتیزول خون می‌شود. آدرنالین موجب افزایش ضربان قلب و هورمون کورتیزول موجب افزایش استرس و اضطراب در فرد می‌شود. در سر و صدای زیاد و شدید، فشار خون بویژه فشار داخل جمجمه بالا رفته، ترشحات بزاق کم شده و دهان خشک می‌گردد. در ضمن حرکات دودی شکل روده دچار رکود می‌شود.

قرار گرفتن در معرض اصوات با شدت بالا (مانند موتور جت) حالات زیر سبب می‌شود:

حالت تهوع، سرگیجه، خستگی و اغتشاشات روحی و روانی، تحریکات پوستی، لرزش پوست که به عضلات و مفاصل منتقل می‌شود.

خواب دارای تغییرات دوره ای مشخص بوده که پس از شروع عمق آن به طور طبیعی در طول شب ۴ الی ۵ مرتبه دچار افزایش یا کاهش می گردد. با توجه به چنین الگویی، خواب به پنج مرحله تقسیم می شود، که اصطلاﺣﴼ به مراحل صفر تا چهار معروف است. مرحله صفر مرحله بیداری است و مرحله چهار عمیق ترین قسمت خواب است که به مرحله rem یا مرحله رویا – خواب موسوم است.

این مرحله برای آرامش روحی و تمدد اعصاب بسیار حیاتی و مبرم می باشد. در راستای جلوگیری از بروز اثرات منفی بر روی مرحله رویا – خواب در فضاهای داخلی نباید تراز صدا بالا باشد.

یکی از بزرگترین عوامل ایجاد کننده اضطراب در افراد سر و صدا است. مواجهه زیاد با تراز صدای بالا در صنعت، ایجاد عصبانیت و تحریک در عکس العمل فرد می شود. اعتقاد بر اینست که سرو صدا یکی از عوامل مستقیم بیماری‌های روحی است و نیز ممکن است سرعت یا شدت پیشرفت یک ناهنجاری روحی را بیشتر کند.

شواهدی که دال بر ارتباط سر وصدا با بیماری‌های روحی باشد بسیار کم است و بیشتر بر اساس اثرات کلینیکی و بالینی سنجیده می‌شود، علیرغم وجود شواهد ضعیف، این شواهد دلالت بر وجود اثرات منفی سر و صدای محیط بر سلامت روحی افراد دارد.

سر و صدا می‌تواند یکی از عوامل سقط جنین باشد. سر و صدا باعث استرس مادران می‌شود، این استرس رگهای رحم را که مسئول تهیه مواد غذایی و اکسیژن به جنین هستند، منقبض می‌نماید، لذا نوزادان اغلب با کاهش وزن به دنیا می‌آیند.

تداخل صدا با مکالمات منجر به درصد گسترده‌ای از ناتوانی‌های انسان می‌شود، مانند کاهش تمرکز، کاهش دقت، کاهش اعتماد به نفس، عصبانیت، پایین آمدن قدرت ادراک، مشکلاتی درباره ارتباطات انسانی.

سر و صدا رشد گیاهان را بطور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد و همچنین رشد گیاهان گلخانه‌ای تحت تأثیر صدای موسیقی افزایش می‌یابد. در حیوانات سر و صدا سبب مهاجرت بی‌موقع حیات وحش و پرندگان، خونریزیهای گوش، سقط جنین، بی‌اشتهایی، کاهش شیر در حیوانات شیرده و کوتاه شدن طول عمر آنها می‌شود.

عمده‌ترین منابع سر و صدا در محیطهای شهری ناشی از وسایل حمل و نقل می‌باشد. که شامل حمل و نقل جاده ای، هواپیماها و قطارها می‌باشند.

ترازهای صوتی ناشی از وسایل حمل و نقل جاده‌ای (شامل موتورسیکلت، ماشینهای سواری، ماشینهای سنگین و نیمه‌سنگین) سهم عمده‌ای در تولید آلودگی صوتی شهرها دارند.

از منابع دیگر سر و صدا در جوامع شهری می‌‌توان به فعالیت‌های صنعتی، فعالیتهای ساختمانی و تجهیزات و دستگاه‌های موجود در محیط زندگی و منزل اشاره نمود که هر یک سهم مشخصی را در تولید آلودگی صوتی زیست محیطی دارند.

در فاصله بین یک تا دو دهه اخیر، در اکثریت کشورهای جهان توجه خاصی نسبت به مسئله صدا و آلودگی ناشی از آن بوجود آمده که منجر به تدوین آئین نامه‌ها و اجراء قوانین خاص مبارزه با آلودگی صوتی در آن کشورها شده است. در کشور ما نیز اقداماتی در خصوص مبارزه با این آلاینده زیست محیطی آغاز شده که برای دستیابی به شرایط بهینه و بمنظور بررسی و برآورد تاثیرات صدا، لازم است دو نوع استاندارد در ایران تعیین شود:

۱. ambient or environment standards: این استاندارد حد آستانه مجازی را برای محیط‌های مختلف شهری تعیین می‌نماید. در صورتیکه هر فردی چه بعنوان عابر و یا بعنوان ساکن در یک منطقه مسکونی و یا بعنوان شاغل در یک منطقه تجاری یا صنعتی تحت آستانه‌های مجاز زیست‌محیطی قرار داشته باشد، دچار عوارض سوء صدا نخواهد گردید.

۲. emission standards: با استفاده از این استاندارد، میزان ترازهای خروجی منابع ایجاد کننده صدا قابل مقایسه و ارزشیابی می‌باشد. استانداردهای زیست‌محیطی لازم است بمنظور آسایش و آرامش انسان تعیین گردد.

لذا شفاف نمودن و تعیین دقیقاین استانداردها به نوع رفتار، فرهنگ، آداب و رسوم و بالاخره به ساختار فیزیکی شهرها بستگی خواهد داشت، بهمین دلیل در تعیین این نوع استانداردها در کشورهای مختلف تفاوتهایی دیده شده است.

در جدول زیر استاندارد زیست محیطی کشورمان را که توسط سازمان حفاظت محیط زیست اعلام گردیده مشاهده می‌نمائیم. مطابق این استاندارد مناطق شهری کشورمان به ۵ دسته تقسیم شده است.

نوع منطقه	روز از ساعت ۷ الی ۲۲ db(a)	شب از ساعت ۲۲ الی ۷ db(a)
۱.منطقه مسکونی	۵۵	۴۵
۲.منطقه تجاری-مسکونی	۶۰	۵۰
۳.منطقه تجاری	۶۵	۵۵
۴.منطقه ‌مسکونی-صنعتی	۷۰	۶۰
۵.منطقه صنعتی	۷۵	۶۵

جهت کنترل و کاهش آلودگی صوتی روش‌های مختلفی وجود دارد که در زیر خلاصه‌ای از آنها ذکر شده است:

جهت کنترل آلودگی صوتی باید سه مرحله مد نظر قرار گیرد:

۱- کاهش و کنترل صدای منبع تولید کننده صوت

۲- کاهش و کنترل صدا در مسیر انتشار صوت

۳- کاهش و کنترل صدا در محل دریافت صوت

مرحله اول مربوط به تولید کنندگان وسایل حمل و نقل، خودروسازان و بطور کلی سازندگان تجهیزات می‌باشند که باید قوانین اجرا کردن استاندارد ساخت تجهیزات و اجبار اجرای آن توسط دولت تدوین شود.

در مرحله دوم و سوم هم باید قوانین خاصی در خصوص پیمانکاران ساختمانی برای ساختمانهای کنار منابع سر و صدا تدوین شود. از جمله راهکارهای کاهش و کنترل سر و صدا در زیر آمده است:

بعلت قدیمی و یا فرسوده بودن خودروها صدای تولیدی از اجزای مختلف آنها مثل موتور ، اگزوز و سیستم انتقال نیرو در حد بالایی قرار دارد.

به عبارتی چنانچه خودروهای قدیمی با خودروهای جدید جایگزین گردند علاوه بر کاهش آلودگی هوای منتشره از آنها میزان صدای تولیدی نیز در حد قابل توجهی کاهش می یابد.

یکی از راههای مناسب جهت جلوگیری از انتشار صدا به نواحی مجاور خیابانها استفاده از دیواره‌هایی است که دارای جنس، طول، شکل،ارتفاع و طراحی ویژه می‌باشند.

مصالح مورد استفاده در ساخت و طراحی این دیواره ها در مقدار کاهش صدای آنها تاثیر بسیار زیادی دارد.

در روز معمولا برای خودروهای سنگین و کامیونها ممنوعیت تردد در سطح شهر وجود دارد به همین دلیل این وسایط نقلیه سنگین مجبور به تردد در شب می‌شوند و به علل مختلف مانند تعجیل در رسیدن به مقصد و ممنوعیت استفاده از بعضی مسیرها، خیابانهای فرعی را که از مناطق مسکونی عبور می‌کنند بر می‌‌گزینند و چون در حال حمل بارهای سنگین هستند آلودگی صوتی بالایی را در این مناطق ایجاد می‌کنند. بعلت اینکه مسیرهای فرعی از مناطق مسکونی عبور می‌کنند و خیابانهای اصلی در میان مناطق تجاری قرار دارند و این مناطق در شب فعال نیستند، بنابراین در صورتیکه مسیرهای تردد خودروهای سنگین در شب از مسیرهای اصلی صورت گیرد آلودگی صوتی مناطق مسکونی در شب کاهش خواهد یافت.

پوشش گیاهی اگر دارای ارتفاع کافی، عرض و تراکم مناسب باشد می‌تواند صدای ناشی از ترافیک بزرگراهها را کاهش دهد. استفاده از پوشش گیاهی علاوه بر کاهش صدا، اثرات روانی مطلوبی نیز در بر دارد و برای ایجاد یک پوشش گیاهی نیاز به فضای زیاد می‌باشد.

در خصوص تماس سطح تایر با سطح جاده عوامل موثر در ایجاد صدا، شکل آج و نوع لاستیک ماشین، همچنین نوع و قدمت آسفالت مورد استفاده مهم می‌باشد. هر چه سطح جاده هموارتر و دارای تخلخل بیشتری باشد صدای تولیدی کمتر خواهد بود.

در حالت کلی مواد جاذب صوتی میزان تراز صوت را کاهش می‌دهند و برای ساختمانها می‌توان از مصالح مناسب جهت جذب صوت دریافتی یا انعکاس آن از سطح ساختمان استفاده کرد.

انرژی صوتی در مواد نرم ودارای تخلخل زیاد بصورت موثری جذب می‌شوند در حالیکه برای انعکاس، از مصالح سخت و فشرده استفاده می‌شود. در خصوص عایق‌بندی ساختمانها می‌توان از پنجره‌های دو جداره که درزبندی آن بصورت کامل انجام شده است استفاده کرد.

دیوارهای آجری عایق‌های صوتی بسیار خوبی هستند ولی در جذب صوتی بسیار فقیر می‌باشند و با ترکیب یک مانع با چگالی بالا می‌توان در کاهش بیشتر سر و صدا در ساختمانها استفاده کرد.