صداهای شدید کوتاه مدت در انسان باعث ناشنوائی موقت میشود. اگر انسان در معرض صداهای بلند، برای مدت طولانیتری قرار گیرد ناشنوائی دائم پیش میآید. صدائی برابر ۹۰ دسیبل روی سیستم عصبی تأثیر میگذارد. در ممالک پیشرفته قدرت شنوائی زنان بهتر از مردان است. زیرا از نظر مشاغل صداهای کمتری را تحمل میکنند.
آلودگیهای صوتی که در اطراف مناطق مسکونی موجب ناراحتی میگردند عبارتند از:
▪ کارخانجات
▪ کارهای ساختمانی
▪ صداهای ناشی از سیستم تهویه منازل
▪ صدای ناشی از حمل و نقل (صدای موتور هواپیما، بوق اتومبیل، سر و صدای داخل منازل مثل صدای تلویزیون) نیز حائز اهمیتاند.
پیامدهای منفی و زیانبار ناشی از آلودگی صوتی بهطور کلی در انسانها به قرار زیر است:
۱) نگرانی و ناراحتی عصبی
۲) نگرانی همراه با خستگی و کاهش راندمان کار
۳) دگرگونیهای دائم یا موقت در رفتار زیستی از قبیل انقباض نایژکها و تغییر ضربان قلب
۴) ضایعه در دستگاه شنوائی و دیگر دستگاههای بدن.
● اثرات آلودگی صوتی
آزمایشات نشان میدهند که صدای به شدت ۱۶۰ ـ ۱۵۰ دسیبل برای بعضی حیوانات کشنده و مرگبار است. این حیوانات قبل از مرگ به تشنجات موضعی، فلج و رعشه دچار میگردند. در انسانها رنگپریدگی و بالا رفتن فشار خون از اثرات آلودگیهای صوتی است. درجه حرارت بدن نیز کاهش مییابد. صداهای مداوم عکسالعملهائی را در بدن ایجاد مینماید. از جمله انقباض رگها بیشتر میگردد. درجه حرارت بدن نیز کاهش مییابد و این حالت پس از قطع صدا هنوز ادامه مییابد. بدن انسان در خواب نیز به محرکهای صوتی پاسخ میدهد بدون اینکه فرد از خواب بیدار شود. (ضربان قلب و حالات ماهیچهها تغییر میکند.)
میزان تأثیر صدا به عواملی چون طبیعت و نزدیکی شخص به منبع اصلی صدا ادامه و مداومت صدا و موقعیت فیزیکی فرد بستگی دارد.
● کاهش شنوائی
کاهش شنوائی ناشی از صوت در اثر مواجهه مداوم و طولانی با صداهای غیرمجاز و یا مواجهه ناگهانی و یکباره با صدای بسیار بلند (مثل انفجار) رخ میدهد. این کاهش شنوائی به دلیل آسیب دائمی و غیرقابل بازگشت در سلولهای موئی و حلزونی گوش داخلی میگردد و ارتباطی به آسیب پرده صماخ ندارد. با ادامه یافتن مواجهه، کاهش شنوائی به سرعت پیشرفت میکند و در عرض ۱۵ـ۱۰ سال به حداکثر میرسد. مواجهه با صدای غیرمجاز در مراحل اولیه علامتی ندارد برخی افراد که در محیط کار با صوت غیرمجاز مواجهه دارند در پایان روز کاری بهطور موقت دچار وزوز گوش میشوند که بهتدریج شدیدتر و مداوم شده و در کیفیت شنوائی، خواب و تمرکز شخص اختلال ایجاد میکند. همانطور که گفته شد این افراد در معاینه گوش سالم به نظر میرسند و آسیب پرده صماخ وجود ندارد و تنها راه تشخیص و شناخت بیماری براساس سابقه مواجهه با صدای غیرمجاز در تست شنوائی سنجی است. در تست شنوائی سنجی (نوار گوش) این افراد ابتدا گرفتار دامنه اصوات پر فرکانس میباشند که خارج از دامنه شنیداری است و بنابراین در مکالمات روزمره در ابتدای سیر بیماری مشکل ندارند. با ادامه مواجهه دامنه گرفتاری به سمت فرکانسهای شنیداری (کم فرکانس) پیشرفت نموده و فرد در درک صحبت دیگران و برقراری ارتباط دچار مشکل خواهد شد. از آنجا که این بیماری بازگشت ناپذیر و غیرقابل درمان است راهکارها مبتنی بر پیشگیری و تشخیص در مراحل اولیه بیماری به منظور جلوگیری از پیشرفت و گسترش آن است. این راهکارها شامل برنامهها و دستورالعملهای مدون جهت انجام اقدامات حفاظتی در برابر صوت غیرمجاز شامل اجتناب از حضور در مکانهای پر سر و صدا یا کاستن از صدای محیط است.
● بیماری رینال (انگشتان مرده)
بررسیها نشان میدهد که کارگران کارخانجات چوببری که با اره کار میکنند و صدای ۱۲۵ دسیبل را تحمل مینمایند شبها وقتی به خانه بر میگردند انگشتان آنها سبز رنگ بعد سفید میگردد که علائم بیماری وازواسپاستیک میباشد که در نتیجه انقباض رگها و نارسائی در جریان خون عارض میگردد. که این ناراحتی به نام بیماری رینال یا انگشتان مرده معروف است.
● روشهای جلوگیری از آلودگیهای صوتی
اقداماتی که به منظور کاستن صدای محیط انجام میشود شامل کنترل مهندسی دستگاهها در محیطهای پر سر و صدا و رفع عیوب مربوط به دستگاهها و در صورت لزوم و امکان تعویض دستگاه است. در صورتیکه انجام اقدامات فوق ممکن نباشد یا قادر به رفع صدای غیرمجاز محیط نباشیم باید گوشیهای محافظ در اختیار افراد در معرض صوت غیرمجاز قرار داد. این گوشیها متناسب با شدت و فرکانس صدای محیط کار تجویز میشود. برای این افراد باید سالانه معاینه شنوائی سنجی انجام شود تا در صورت مشاهده اختلال در تست شنوائی اقدامات مناسب به منظور پیشگیری از پیشرفت افت شنوائی بر دامنه فرکانس شنیداری انجام شود.
با توجه به اینکه معمولاً صداها از تولید کنندهای پخش، توسط گیرندهای دریافت میشوند بنابراین جهت کنترل این آلودگی، کاهش شدت صدا جلوگیری از انتشار و نفوذ صدا و محافظت از گیرنده سیستم شنوائی میتواند مؤثر باشد. بنابراین در جهت جلوگیری از آلودگی شدید صوتی:
۱) میزان صدا در محیطهائی که کارگران بهطور مداوم در معرض فعالیتهای مغزی قرار دارند نباید از ۱۰ دسیبل تجاوز نماید.
۲) سعی شود از ورود ماشینآلات که بیش از حد معین آلودگی صوتی تولید میکنند جلوگیری شود.
۳) صدای ماشینآلات کارخانهها نباید به بیرون از کارخانهها برسد.
۴) سعی شود از ایجاد واحدهای مسکونی در مجاورت در فرودگاهها جلوگیری شود.
۵) ضد صدا کردن ساختمانها و واحدهای مسکونی.
۶) مضاعف یا دو لایه کردن شیشه پنجرهها در جهت جلوگیری از نفوذ صدای بیرون به داخل ساختمان.
۷) محدود و ممنوع کردن عبور کامیونها و وسائط نقلیه پر صدا.
۸) ایجاد نوارهای عریضی از درختان و پششهای گیاهی که به میزان ۱۰ دسیبل از شدت صوت میکاهد.
دکتر حمیدرضا ماحوزی متخصص جراحی قلب و عروق از دانشگاه بن آلمان در خصوص رابطهٔ آلودگی صوتی با افزایش درصد ابتلا به بیماریهای قلبی میگوید: آلودگی صوتی را ما میتوانیم بهعنوان عامل بزرگ استرسزا در نظر بگیریم که باعث ایجاد استرس میشود و استرس یکی از عوامل مهمی است که باعث میشود، بیماریهای قلبی زودتر بروز کنند. خیلی از همکاران ما در بخش کاردیولوژی معتقد هستند که این استرسها باعث میشوند که سیستم سمپاتیک بیشتر فعال شود و فعالتر شدن سیستم سمپاتیک باعث تنگ شدن شریانهای کوچک یا آتریولها میشود که اینها میتواند خودش کمکم باعث بروز فشار خون شود و فشار خون هم میتواند خودش یکی از عواملی باشد که در ایجاد بیماریهای قلبی نقش بهسزای داشته باشد، مثل سکتهٔ قلبی. مطالعات نشان داده، کسانی که بیشتر تحت تأثیر عوامل استرسزا هستند، بیشتر به بیماریهای قلبی و سکتههای قلبی دچار میشوند و همینطور اخیراً مطالعاتی نشان داده که خیلی از این عوامل استرسزا باعث پارگی آترومهائی میشوند که در قروق کرونر فرد ایجاد انسداد میکنند و باعث بروز سکتهٔ قلبی میشوند.
با توجه به آنچه گفته شد قطعاً در کلان شهری مانند تهران که تراکم جمعیت در آن بسیار است و تردد خودروها میزان بالائی از آلودگی صوتی را ایجاد میکند، امکان ابتلا به بیماریهای قلبی نیز بالا میرود. دکتر ماحوزی در اینباره میگوید: ”قطعاً در شهرهای بزرگی مثل تهران که هیچکدام از فاکتورهای مهم مانند فاکتورهای صوتی و وضعیت هوا در حالت استاندارد نیست، ابتلا به بیماریهای قلبی هم بسیار بیشتر از جوامعی است که به این فاکتورها توجه زیادتری میکنند، تحقیقات علمی حاکی از آن است که بیشترین عامل آزار دهندهٔ مردم، سر و صدای خیابانها است و عوامل زیانبار دیگر مانند دود لوله اگزوز خودروها و فاضلاب کارخانهها در درجات بعدی قرار میگیرد“.