سر و صدا شایع ترین عامل زیان آور محیط کار است. حداکثر سر و صدای مجاز در محیط کار در یک شیفت ۸ ساعته، ۸۵-۹۰ dB می باشد. صوت بیش از حد مجاز سبب ناشنوایی های حسی، عصبی و یا هر دو می گردد . افزایش فشار، قند و کلسترول خون، اضطراب، ناراحتی عصبی و اختلالات شنوایی در کودکانی که مادران شان به هنگام بارداری در معرض سر و صدای بیش از حد مجاز بوده اند، از دیگر اثرات سوء آن بر سلامت انسان می باشد . برخی فلزات سنگین، حلال ها، آفت کش ها و سایر مواد شیمیایی نیز سبب کاهش شنوایی حسی ـ عصبی می گردند . ناشنوایی شغلی به هر گونه ناشنوایی جزیی یا کلی در یک یا هر دو گوش که در زمان اشتغال فرد و به علت آن ایجاد شده باشد، اطلاق می گردد . عوامل متعددی در ایجاد ناشنوایی شغلی موثرند که حوادثی همچون ضربه به سر، افتادن از بلندی، برخورد اجسام تیز به جمجمه، انفجار، اصابت پلیسه یا تراشه فلز گداخته به پرده و مجرای گوش، تماس با برخی فلزات و مواد شیمیایی و سرو صدای بیش از حد مجاز، از آن جمله اند . کاهش شنوایی ناشی از سر و صدای بلند، شایع ترین و مهم ترین علت کاهش شنوایی است که اغلب در محیطی با شدت صوت ۸۵-۹۰ dB و بعد از گذشت سال ها ایجاد می شود . کاهش شنوایی ناشی از سر و صدا، به عوامل گوناگونی بستگی دارد که شدت صوت، مدت تماس و حساسیت فردی از مهم ترین آنها به شمار می آیند . حد مشخص و واضحی برای شدت صوت زیان آور وجود ندارد و سر و صدای مجاز در محیط کار یک برآورد آماری است که به طور معمول برای حفاظت شنوایی ۹۰ درصد شاغلین تعیین می گردد . طبق استاندارد اداره ایمنی و سلامت کار در آمریکا، حداکثر سر و صدای مجاز در محیط کار در یک شیفت ۸ ساعته ۹۰dB می باشد . کاهش شنوایی ابتدا در حوالی فرکانس ۴ هزار هرتز بروز می کند . متاسفانه قبل از آن که بیمار متوجه شود (به فرکانس های گفتاری برسد) آسیب قابل توجهی ایجاد شده است . این کاهش شنوایی از دو مرحله عبور می کند: مرحله اول که برگشت پذیر و موقتی است و مرحله دوم که برگشت ناپذیر و دائمی است . چون اکثر قوانین کار، آخرین کارفرما را مقام مسئول مشکلات قلمداد می کنند و دعواهای قانونی و ادعاهای خسارات فراوانی در این زمینه مطرح می شود، لذا کارخانه ها، بر آزمون های شنوایی قبل از استخدام تاکید می ورزند.
کسی که در محیط پر سر و صدا کار می کند باید مرتب معاینه شود . معاینه باید حداقل پس از ۱۴ساعت مرخصی انجام شود تا موارد کاهش شنوایی موقتی باعث تشخیص غلط کاهش شنوایی دائمی و برگشت ناپذیر نشود . کاهش شنوایی ناشی از سر و صدا، ابتدا خود را به شکل وز، وز گوش و (نه کاهش شنوایی) بروز می دهد، بنابراین در صورتی که صدا بیش از۸۵dB در ۸ ساعت شیفت کاری باشد باید برنامه پیشگیری از اُفت شنوایی به کار رود . برنامه پیشگیری از کاهش شنوایی شامل موارد زیر است :
اندازه گیری صدا (اولین قدم در برنامه حفاظت شنوایی)، تعیین منابع تولید صدا و اندازه گیری سر و صدای محیط که توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای انجام می پذیرد .
اقدامات پیشگیری مهندسی و اجرایی : در مرحله اول طراحی، دستگاه ها و ابزار پر سر و صدا باید به شکلی تغییر یابند که آلودگی صوتی کمتری ایجاد نمایند . به عنوان مثال برای اتصال قطعات، به جای پرچ کردن، از جوش دادن آنها استفاده کرد . کار گذاشتن صدا خفه کن (muffler) در دستگاه ها، به کارگیری مواد تضعیف کننده (Damping) برای سطوح مرتعش و یا محصور نمودن دستگاه های پر سر و صدا به جهت محافظت از سایر افراد شاغل در کارگاه، نمونه هایی از روش کنترل مهندسی می باشند . تعمیر و نگهداری مداوم و منظم ابزار، تجهیزات و دستگاه ها موجب می گردد که صداهای اضافی ناشی از سستی و فرسودگی کاهش یابد . با وجود این که بهترین روش کنترل سر و صدا به کارگیری اقدام های مهندسی است، گاهی این اقدام ها به علت کاستی های تکنولوژی و یا هزینه زیاد عملی نمی باشد . به این صورت باید روش های اجرایی را به کار بست و مدت زمان قرار گرفتن کارگر در محیط پر سر و صدا را کاهش داد و یا با ایجاد شیفت در گردش در بخش های مختلف کارخانه از توقف طولانی یک کارگر در مکان پر سر و صدا جلوگیری کرد .
آموزش و تعلیم : در راستای موفقیت یک برنامه پیشگیری باید آثار زیان آور سر و صدا بر سلامتی انسان به مدیران و کارگران تفهیم گردد . استفاده از تجهیزات حفاظت شنوایی بهترین وسیله ای است که باید کاملاً اندازه باشد و کارگر به طور مرتب از آن استفاده کند . به طور کلی این تجهیزات به سه نوع تقسیم می گردند :
الف ـ درپوش پوش “Ear Plug ” : معمول ترین وسیله حفاظت شنوایی در میان کارگران است . استفاده راحت و ارزان بودن از ویژگی های آن می باشد . گاهی کارگران از گلوله های پنبه ای یا پشمی به جای درپوش پوش استفاده می کنند که متاسفانه کارآیی ندارد .
ب ـ : “Canal Cap” این وسیله، تنها دهانه مجرای گوش را می پوشاند
ج ـ “Ear Muff” : وسیله ای از جنس پلاستیک و لاستیک با دو صفحه بزرگ اسفنجی است که روی هر دو گوش را کاملاً می پوشاند . قابل شست و شو بوده و برخلاف” Ear Plug” به سهولت گم نمی شود و یکبار مصرف نیست . مشکل اندازه نبودن برای مجاری گوش را ندارد، اما به هنگام کار سنگین و در هوای گرم مرطوب به کار بردن آنها مشکل است . ۳ تا ۶ ماه پس از استخدام فرد در یک فضای پر سر و صدا، باید سنجش و ارزیابی مرتب شنوایی انجام شود و با آزمون اولیه مقایسه گردد .
ثبت اطلاعات : نتایج سنجش شنوایی پیش از استخدام و دوره ای، هم چنین اطلاعات مربوط به سر و صدای محیط کار به منظور رعایت ضوابط طبی و قانونی باید در پرونده پزشکی کارگر ثبت گردد .
نویسنده: مرضیه حاجی محمدی
ماهنامه نفت پارس