در قسمت اول این مقاله در پی کسب مهارتهایی برای شناخت تقریبی از مفهوم واقعی آلودگی صوتی بودیم و تلاش شد تا دریابیم چگونه میتوان تشخیص داد که آیا در محیط زندگی یا کار ما آلودگی صوتی وجود دارد یا خیر ؟
همچنین ٬ دریافتیم که آلودگی صوتی در هر لحظه میتواند به وجود آید و یا منتقل گردد و یا کاهش یابد و بالاخره اینکه بطور کامل قطع گردد و اینکه میزان فاصلهء منبع آلودگی صوتی از ما میتواند اثرات آن را کاهش و یا افزایش دهد .
اگر چه ٬ هر صدای ناخواسته ای که موجب برهم زدن آرامش در زمان استراحت و یا تمرکز حین انجام کار باشد، آلودگی صوتی نامیده می شود ٬ ولی آلودگی صوتی ، تعریف و دامنه فیزیکی خاصی دارد که لازم است آن را بدانیم تا بتوانیم بهتر آن را کنترل کنیم. شرح این مهارتها در قسمت اول مقاله داده شد.
و بالاخره پس از طرح این مقدمات ٬ میخواهیم بررسی نماییم که چگونه معضل آلودگی صوتی در ساختمانها قابل جلوگیری و یا کنترل خواهد بود .
برای دوری و یا مبارزه با آلودگی صوتی ۳ وضعیت مورد تصور است که برای هر کدام راهکارهایی وجود دارد :
۱) چنانچه در حال انتخاب محل کار یا منزل و … جدید هستیم بایستی چه مواردی را مد نظر قرار دهیم که از آلودگی صوتی دور بمانیم ؟
۲) چنانچه در محلی ساکن و یا مشغول به کار هستیم که امکان تعویض محل وجود ندارد ولی آلودگی صوتی وجود دارد ٬ آیا با تغییراتی فیزیکی میتوانیم این آلودگی ها را کاهش دهیم ؟
۳) چنانچه در محلی زندگی یا کار میکنیم که امکان تغییر محل وجود ندارد و آلودگی صوتی هم وجود داشته و راهکارهای تغییر فیزیکی در ساختمان هم امکانپذیر نمیباشد ٬ چه رفتارهایی را انجام دهیم که اثرات آلودگی صوتی کمتر بما آسیب برساند ؟
وضعیت اول : انتخاب محل جدیدی بدور از آلودگی صوتی
چنانچه در حال انتخاب محل کار یا منزل و یا جانمایی برای ایجاد هر پروژهء سلامت محوری جدید هستید ٬ و ترجیح میدهید از آلودگی صوتی دور بمانید ، سعی کنید موارد ذیل را مدنظر قرار دهید:
۱) تا جای ممکن از محدوده تولید آلودگی صوتی دوری کنید. این محدوده ها می توانند محدوده فعالیت های صنعتی مانند تراشکاری، پرسکاری، آهنگری، صافکاری و نجاری باشند. همچنین محدوده فعالیت های حمل ونقل مانند فرودگاه ها، ایستگاه های قطار شهری و بین شهری، ریل های راه آهن شهری و بین شهری، ترمینال های بار و مسافر شهری و بین شهری، محدوده اتوبان ها و خیابان های اصلی که در طول روز و به ویژه شب مسیر تردد کامیون ها و وسایل سنگین هستند، نیز منبع تولید آلودگی صوتی هستند.
۲) عرض کوچه یا خیابان در تولید و انتقال آلودگی صوتی موثر است. هر چه عرض کوچه یا خیابان کمتر باشد، احتمال انتقال آلودگی صوتی بیشتر است و هر چه عرض کوچه یا خیابان بیشتر باشد، احتمال تولید آلودگی صوتی بیشتر است. بنابراین کوچه های با عرض زیاد که استفاده خیابانی نداشته باشند، بسیار بهتر از خیابان های با عرض کم که مملو از ماشین عبوریست خواهد بود . سعی کنید محل زندگی یا کار شما از خیابان های با عرض کم دور باشد. پر واضح است که معابر بن بست عریض به همین یک دلیل ٬ میتوانند ایده آل تلقی شوند .
۳) ارتفاع ساختمان های دو طرف یک کوچه و خیابان نیز در انتقال آلودگی صوتی نقش مهمی دارند. آلودگی صوتی ناشی از حرکت یک موتورسیکلت در خیابان ۸ متری که دو طرف آن مملو از ساختمان های ۴ طبقه فشرده است، بسیار بیشتر از آلودگی صوتی در همان خیابان با ساختمان های یک طبقه است. بنابر یک راهکار تجربی سعی کنید از خط وسط خیابان به ۲ طرف خیابان و به سمت آسمان یک خط فرضی با زاویه ۴۵ درجه تصور کنید. اگر ساختمان های دو طرف هر خیابانی با این خط فرضی ۴۵ درجه تلاقی دارد، این خیابان دارای آلودگی صوتی خواهد بود. و بعکس اگر ارتفاع ساختمانهای دو طرف خیابانی زیر این زاویه و خط فرضی قرار گرفت ٬ میتوان امیدوار بود که هم ساختمانهای دو طرف خیابان و هم خود این خیابان ٬ توان جذب و تقلیل آلودگی صوتی را دارد .
۴) چیدمان بلوک های داخل شهرک ها هم می توانند در انتقال یا کاهش آلودگی صوتی موثر باشند. روش جانمایی و ارتفاع بلوک ها و نیز نزدیکی هر بلوک به بلوک دیگر، قابلیت جذب آلودگی صوتی را افزایش یا کاهش می دهد. در انتخاب محل کار یا زندگی خود در انواع شهرک ها به چیدمان بلوک ها دقت کنید.
۵) درختان، به خصوص درختان برگ پهن، در کاهش و جذب آلودگی صوتی بسیار موثرند. ترکیب درختان بلند و کوتاه و تعداد ردیف و عمق منطقه درختکاری نیز در این مساله نقش اساسی دارد. حتی در پر سر و صدا ترین محدوده های صنعتی و حمل ونقل می توان با کاشت درختان مناسب آلودگی صوتی را تا حد زیادی کنترل کرد.
۶) نزدیکی به پارک ها و همجواری با مناطق پردرخت، مزایای زیادی دارد که یک نمونه آن جذب آلودگی های صوتی است. بهترین مکان برای زندگی و کار همواره نزدیک پارک ها بوده و هست و خواهد بود . این مشخصه را در انتخاب محل جدید کاملآ جدی بگیرید .
۷) آپارتمان هایی که بالای طبقه پارکینگ قرار دارند، محل مناسبی برای زندگی سالم به خصوص برای افراد سالمند، زنان باردار و کودکان محسوب نمی شوند. گذشته از نفوذ سرما و آلودگی هوا، مزاحمت های ناشی از صداهای نا به هنگام و بحث آلودگی صوتی نیز در این آپارتمان ها وجود دارد. صدای استارت های صبحگاهی خودروها به خصوص در زمستان و به ویژه در محله هایی که بیشتر افراد محله خودروهای قدیمی دارند، مشکل غیرقابل تحملی خواهد بود. دقت کنید این چنین آپارتمانهایی در سبد انتخابی شما قرار نگیرد .
۸) از نظر علمی لازم است با حذف دیوارهای آجری در طبقات ساختمان ها، ضمن کم کردن وزن ساختمان، از مصالح عایق صدا استفاده شده و داخل ساختمان ها نسبت به بیرون و نسبت به دیوار مجاور، عایق صدا باشد. ولی در عمل چنین نیست و چیزی که در حال حاضر اتفاق افتاده تبادل صدا بین واحدها و اتاق های همجوار است. دقت کنید و با چند بار دست زدن انعکاس صدا و انتقال صدا را در جهات مختلف و مناطق همجوار مانند راه پله و اتاق ها آزمایش کنید.
۹) برعکس تبلیغات بساز بفروشها ٬ ساختمان ها و املاک شمالی که اول حیاط بعد ساختمان اصلی قرار دارد هم از لحاظ آلودگی هوا، هم از لحاظ آلودگی نور در شب، هم از لحاظ آلودگی صدا بسیار سالم تر از سایر ساختمان ها هستند. فاصله و عمق حیاط ها، هر چقدر بیشتر باشد در سلامت ساکنان ساختمان موثرتر است. دقت کنید محلی را برای زندگی یا کار خود انتخاب کنید که پنجره ها مستقیما بالای سر پیاده رو باز نشود و از خیابان و کوچه فاصله معقولی داشته باشد.
۱۰) ساختمان هایی که در نمای آنها شکست های زیبایی وجود دارد که به آنوسیله پنجره ها را به عمق برده اند، از نظر آلودگی صوتی، ساختمان های سالم تری هستند. پنجره هایی که در عمق نما هستند و با فاصله ای حداقل ۴۰ سانتی متری عقب تر از خط نمای ساختمان قرار دارند، در عدم انتقال آلودگی صوتی موفق خواهند بود. سعی کنید از انتخاب ساختمانهایی که پنجره های آن بدون هیچ قاب و حایلی در خط نمای ساختمان و در معرض هجوم صداها قرار دارند اجتناب نمایید .
وضعیت دوم : راهکارهای فیزیکی برای کاهش اثرات آلودگی صوتی
چنانچه در محلی ساکن و یا مشغول به کار هستید که آلودگی صوتی وجود دارد ولی امکان تعویض محل وجود ندارد ٬ زیاد نگران نباشید ٬ با انجام بعضی تغییرات فیزیکی در ساختمان میتوان این آلودگی ها را کاهش داد . کافی است تعدادی از موارد ذیل را مدنظر قرار دهید:
۱۱) راه پله ها از اصلی ترین مسیرهای انتقال آلودگی صوتی در ساختمان ها هستند. درب ورودی از خیابان و یا پارکینگ به راه پله را عایق بندی و درزبندی کنید. جنس بدنه راه پله ها را از مواد پوششی با تخلخل زیاد و غیریکدست انتخاب کنید. نوع گچبری سقف ها و دور آسانسور و دور دربها را به گونه ای طراحی کنید که با ایجاد فرورفتگی هایی، به جذب صدا کمک کند. اگر ممکن است شکل و جنس نورگیر پله ها را عایق صدا کنید. در صورت امکان با بکارگیری تعدادی درختچه در گلدان های نیمه مرتفع ٬ در محل پاگردها ٬ امکان جذب صدا را افزایش دهید.
۱۲) جنس نمای خارجی ساختمان در کاهش انتقال آلودگی صوتی موثر است. خوب است بدانید که نماهای فلزی از هر قبیل که باشند به خصوص انواع آلومینیوم و به اصطلاح کامپوزیت با هر نوع نام تجاری ٬ نه تنها عایق صدا نیستند ٬ بلکه در عمل و بعد از گذشت زمانی کوتاه ٬ حتی خود نیز تولید کننده صداهای آزاردهنده خواهند بود . سعی کنید نمای خارجی منزل یا محل کار شما غیرمسطح و غیر یکدست باشد. نماهای متخلخل با مصالح جدید یا نماهای سنتی آجرچینی و بندهای بین آجرها ٬ مصالح مناسبی برای نمای خارجی جهت کاهش انتقال آلودگی صوتی هستند.
۱۳) دو جداره بودن شیشه پنجره ها در صورت استاندارد بودن و وجود خلاء کامل یا گاز هلیوم بین دو جداره شیشه ها (توجه داشته باشید که این موارد توسط کارخانه های سازنده انجام شده و شیشه بری های خیابانی اصولا توان علمی و اجرایی این کار را ندارند) تا حد زیادی انتقال آلودگی صوتی را کاهش می دهند. بنابراین در صورت معمولی بودن شیشه پنجره می توانید با اصلاح پنجره و شیشه آن آلودگی صوتی را کاهش دهید.
۱۴) جزییات دتایل پروفیلهای پنجره ها و نیز میزان دقت در طراحی و مراحل ساخت پنجره ٬ در عایق صوتی شدن پنجره ها نقش مهمی دارد. همچنین میزان درزبندی، نوارها، یراق آلات و نوع بازشوی پنجره ها در انتقال آلودگی صوتی موثر است . می توانید با اصلاح این معایب آلودگی صوتی محیط را کنترل کنید.
۱۵) استفاده از پرده های ضخیم پارچه ای یا تورهای متراکم نیز می تواند جاذب آلودگی صوتی باشد. در صورتی که پنجره های رو به خیابان یا منبع آلودگی صدای دیگری دارید، پنجره های آن سمت را با پرده های مذکور بپوشانید. به یاد داشته باشید انواع پرده های لوردراپه و پرده کرکره نه تنها جاذب صدا نیستند بلکه در صورت لرزش خود عامل تولید صدا خواهند بود. کافی است خودرویی نامیزان و یا دستگاهی لرزان در کنار پرده های غیر پارچه ای روشن باشد ٬ پرده های غیر پارچه ای در این موقعیت خود عامل تولید صدا خواهند شد .
۱۶) در صورتی که منبع تولید صدا مانند موتورخانه، اتاقک های تهویه و اتاق دستگاه های اداری پرسرو صدا و . . . . داخل محیط ساختمان باشد، لازم است دیوارهای چهار طرف داخل این اتاق ها از داخل و از خارج ایزوله شود. همچنین بهتر است اتاق های پر سروصدا در کم رفت و آمدترین محل مجموعه اتاق ها انتخاب شود تا کمترین تردد در آن حوالی صورت گیرد.
۱۷) دربها به ویژه دربهای آپارتمانی نیز می توانند برای ما عایق صدا باشند. با درزگیری مناسب و استفاده از روکش های تزیینی از جنس نرم تر بر روی دربها ٬ این امکان به وجود خواهد آمد.
۱۸) در معماری داخلی ساختمان هم ضمن استفاده از انواع وسایل دکوری برای خروج سطوح از یکنواختی بهتر است تا آنجا که ممکن است از سطوح نرم استفاده کنید. انواع میزها، صندلی ها، کمدهای کوچک و بزرگ چوبی و از همه بیشتر قفسه های باز کتاب می توانند تا حد زیادی جلوی انتقال و انعکاس آلودگی صوتی را بگیرند.
۱۹) راهکار خاصی نیز برای محل هایی که دارای آلودگی صوتی شدید هستند، وجود دارد که عبارت است از نصب پنجره دوم در داخل ساختمان به گونه ای که غیر از پنجره خارجی موجود یک پنجره کامل دیگر هم در داخل ساختمان و پشت پنجره اصلی نمای خارجی کار گذاشته شود که در این صورت به مقدار بسیار چشم گیری آلودگی صوتی منتقل نخواهد شد. البته اگر پنجره اول و پنجره دوم هر دو دارای شیشه های دو جداره و درزگیرهای مناسب و یراق آلات استاندارد باشد، نتیجه کار بهتر خواهد بود .
۲۰) آخرین راهکار فیزیکی برای جذب آلودگی های صوتی با منبع داخل یا خارج ساختمان، آکوستیک کردن دیوارها و سقف فضای داخلی ساختمان با مصالح مناسب و دیوارپوش های سبک است. در این صورت تخلخل این سطوح عامل مهمی در جذب سر و صدا خواهد بود . بشرط آنکه برای جلوگیری از عفونت های تنفسی ناشی از وجود گردو غبار و آلودگی هوا و نشستن ذرات معلق در این حفره ها ٬ از قبل فکری کرده باشید .
وضعیت سوم : الگوهای رفتاری برای کاهش اثرات آلودگی صوتی
چنانچه در محلی زندگی یا کار میکنیم که امکان تغییر محل وجود نداشته ولی آلودگی صوتی وجود دارد و از طرفی راهکارهای تغییر فیزیکی در ساختمان امکانپذیر نمیباشد ٬ بهتر است در رفتار و عملکرد روزانهء خود مواردی را مد نظر قرار دهیم تا اثرات آلودگی صوتی کمتر به ما آسیب برساند. در زیر چند الگوی رفتاری مناسب یاد آوری میگردد:
۲۱) در صورت وجود سر و صدا در محل کار یا زندگی شما ٬ حتی الامکان به قسمتهای دورتر از کانون انتقال صدا بروید و سعی کنید در زمان های تولید این آلودگی صدا در معرض آن قرار نگیرید ویا کمتر قرار بگیرید . یادتان باشد تحمل آلودگی صوتی هم مانند تحمل اشعه و پرتوهای مضره ٬ برای بدن انسان ظرفیتی دارد و مثلا تحمل بیش از ۸ساعت آلودگی صوتی بعداز چند روز موجب افزایش فشار خون بین ۵ تا ۱۰ میلیمتر جیوه خواهد شد .
۲۲) اگر در همسایگی شما ساختمان در حال تخریب یا در حال اجرای عملیات احداث وجود دارد و یا در محل شما کمپرسورهای شهرداری در حال کندن آسفالت هستند و یا ژنراتورهای جوشکاری پیمانکاران در حال کار است و یا . . . . . ساعات کار کارگاههای مذکور را با ساعات خروج خود از منزل هماهنگ نمایید و حتی المقدور کودکان و زنان باردار و سالمندان را از این محلها و در ساعات کار دور نگهدارید .
۲۳) یکی از روشهای بدست آوردن آرامش روح قطعآ صدای آرام و دلنواز نغمه های موسیقی است . البته همین صدای دلنواز موسیقی هم در مکانها و یا زمانهای نامناسب میتوانند آزار دهنده باشند . بخصوص اگر حجم این صداها و مدت زمان شنیدنشان غیر استاندارد و غیر طبیعی باشد . اگر چنانچه هر نوعی از موسیقی در محل کار یا زندگی یا مهمانی شما در حال پخش است که برای صحبت کردن با یک نفر در فاصلهء نیم متری مجبورید بلند صحبت کنید ٬ بهتر است هر چه زودتر این محل را ترک کنید . این خطر بسیار جدی ( یعنی آلودگی صوتی بالاتر از حد استاندارد ) اگر مشکل قلبی دارید یا به فشار خون مبتلاء هستید و یا بار دار هستید ٬ بسیار بیشتر شما را تهدید مینماید . تعارفات را کنار بگذارید و محل را ترک کنید .
۲۴ ) تحمل آلودگی صوتی برای افراد مختلف یکسان نیست . بهتر است بدانید که اگر در پیرامونتان فردی هست که به تازه گی جراحی قلب انجام داده و یا جراحی چشم و یا جراحیهای سروگردن داشته است و همچنین کلیهء زنان بار دار و بیماران عصبی ٬ تحمل آلودگی صدا را ندارند . همچنین افرادی که بعضی داروهای خاص ( جنتامایسین – قرص آسپرین – داروهای ادرار آور ) مصرف میکنند ٬ بدلیل اثر جانبی این داروها بر سلولهای شنوایی ٬ آسیب پذیر تر بوده و تحمل شنوایی کمتری دارند .
۲۵ ) چنانچه در محل کار یا زندگی شما افرادی با چشمان آبی یا موهای بور یا پوست بدن سفیدتر از حد معمول وجود دارند ٬ چون این گونه افراد آستانهء تحمل آلودگی صونی شان از دیگران پایین تر است ٬ لذا برای صداهای معمولی هم حساستر و آسیب پذیرتر خواهند بود و بنابراین بشما توصیه میشود تا مراقبت بیشتری از ایشان بعمل بیاورید .
۲۶ ) اگر همکار یا همسر ویا یکی از اعضای محل کار و یا زندگی شما ٬ در باند فرودگاه ویا چاپخانه های پرسروصدا و یا کارخانجات ریسندگی و یا مشاغل مشابه مشغول کارند ٬ به اندازهء کافی در معرض آلودگی صوتی بوده اند و نبایستی صدای بلند دیگری را به ایشان تحمیل نمایید . بنابراین ساعات کار با دستگاههای پرسروصدا مانند چرخ گوشت – جاروبرقی – و . . . . حتی موسیقی و فیلم را به ساعات دیگر موکول نمایید .
۲۷ ) در صورتی که در محلی زندگی یا کار میکنید که صدای فروشندگان دوره گرد با بلند گوهای غیر استانداردشان موجب آزار یا اذیت شما میباشد و یا در مجاورت مدرسه ای قرار دارید که صدای ناظم خوش صحبت آن از بلندگوهای مدرسه همنشین صبحانه و نهار شما میباشد و یا دیگر آلودگی های صوتی بلندگودار نظیر (پادگانها – مساجد – مغازه های فروش محصولات فرهنگی و . . . . .) به شما تحمیل شده است ٬ شما میتوانید باشکایت به مراجع قانونی ( شهرداری – پلیس – دادگستری ) حق سلامت شنیداری خود را باز بستانید . اگر کوتاهی کنید این آلودگی های صوتی هر روز بیشتر از دیروز خواهند شد .
۲۸ ) با سرویس بموقع لوازم مورد استفاده نظیر روغنکاری کولرهای آبی – روغنکاری دربهای ساختمان – تراز کردن وضعیت استقرار یخچال و ماشین لباسشویی – تعویض بموقع استارتر و یا ترانس مهتابی – خالی کردن کیسه جاروبرقی – روغنکاری همزن و چرخ گوشت و . . . . میتوانید تا حدود زیادی از تولید صداهای ریز و درشت ناهنجار در محیط زندگی خودداری نمایید .
۲۹ ) آلودگی صوتی میتواند موجب خساراتی به اجسام باشد . شکستن شیشه ها ظاهری ترین آنهاست . آلودگی های ممتد صوتی و شدت بالای اصوات میتواند موجب از هم گسیختگی چسبندگی کاشی های دیوارها و کف ها – ازهم گسیختگی چسب درزهای لوله های پی وی سی و پلی اتیلن – شل شدن پیچ ومهره های وسایل فلزی و به صدا افتادن آنها – نامطمئن شدن اتصالات لوله های دودکش فلزی و اتصالات وسایل گاز سوز – کوتاه شدن عمر تابلوهای نفیس کاغذی و پارچه ای – و در موارد حادتر نیز میتواند موجب ترک برداشتن تدریجی مصالح دیوار و سقف ساختمان باشد . اگر از اکو با صدای بلند در ساختمانتان استفاده مینمایید این احتمالات را چک کنید .
۳۰ ) شاید شنیده باشید که افرادی که در روستاها زندگی میکنند بسیار کمتر و دیرتر از افراد شهر نشین دچار پیرگوشی میشوند . ضمن آنکه آنها به صداها حساس ترند و قدرت شنوایی بیشتری دارند . توصیه میشود هر از چند گاهی یکبار به روستاهای دوردست بروید و به سکوت روستاها ٬ از دیدگاه آسایش گوشهایتان هم نگاهی بیاندازید . هم گوش هایتان را با آن صداهای ملموس و طبیعی کالیبراسیون و تنظیم طبیعی کنید و هم ٬ اگر وزوزی در گوشهای خود احساس کردید که در همهمهء شهر معلوم نبود ٬ بدانید که در مرحلهء خطر قرار گرفته اید ٬ فورآ به پزشک متخصص مراجعه نمایید . این آزمایش را جدی بگیرید زیرا از دست دادن قدرت شنوایی به تدریج صورت میگیرد و درد ندارد ولی متآسفانه اثرات آن دایمی و غیر قابل بازگشت خواهد بود .
نویسنده : مهندس محمدرضا اردلانی