مانیتور انواع آلودگی ها به ویژه آلودگی هوا به روش زیستی موضوعی است که در کشورهای پیشرفته بسیار مورد توجه قرار گرفته که یکی از این روش ها استفاده از گلسنگ است، این گیاه در هوای آلوده می میرد بنابراین بودن یا نبودن آن معیار خوبی برای میزان آلودگی هوا است.
آلودگی هوا در کلان شهرها به حدی است که اتخاذ راه حلی برای برطرف کردن این معضل و یا حداقل کاهش اثرات سوء آن یکی از دغدغه اصلی دولت ها است.
بسیاری از دوستداران محیط زیست و فعالان این عرصه معتقدند به روش طبیعی و با استفاده از برخی گیاهان به راحتی می توان میزان غلظت آلاینده های هوا را تعیین کرد و حتی آنها را کاهش داد.
گلسنگ ها یکی از این گیاهان هستند که به عنوان معیاری طبیعی برای سنجش میزان آلودگی هوا در نقاط مختلف کاربرد دارند، بسیاری از کشورهای پیشرفته به جای استفاده از دستگاه های سنجش آلودگی هوا بر این کار از گلسنگ ها استفاده می کنند.
برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند وجود گلسنگ در هر منطقه نشان از پاک بودن هوای آن قسمت دارد زیرا گلسنگ ها توان زیست در نقاط آلوده را ندارند، از این رو می توان به عنوان معیاری طبیعی برای سنجش آلوده بودن یا نبودن هوا در نقاط مختلف کلان شهرها به ویژه تهران از آن استفاده کرد.
محمد سهرابی اولین دکترای گلسنگ شناس در ایران است که مطالعه بر روی گلسنگ ها را از سال ۱۳۷۸ آغاز کرد و بعد از آن از طریق وزارت علوم تحقیقات و فناوری برای ادامه تحصیل تا مقطع دکترا به کشور فنلاند اعزام شد و بعد از اخذ دکترا به ایران بازگشت.
وی درباره اهمیت گلسنگ ها در مانیتور و پایش هوا در کلان شهرها به ویژه تهران به خبرنگار علمی ایرنا گفت: پروژه مانیتور آلودگی هوای تهران از طریق گلسنگ ها در دو فاز انجام شد که نتایج قابل توجهی به همراه داشته است.
وی افزود: نتایج فاز اول این پروژه نشان داد که گلسنگ ها همچنان در برخی از نقاط تهران وجود دارند و می توان با کمک آنها هوای پایتخت را مانیتور کرد.
وی ادامه داد: البته بخش زیادی از تهران به بیابان گلسنگ تبدیل شده است اما هنوز روزنه ای از امید مبنی بر وجود گلسنگ در برخی نقاط تهران وجود دارد، در این تحقیق تقریبا بیش از هزار نقطه تهران در لحاظ وجود گلسنگ مورد بازدید قرار گرفت و مشخص شد در معدود مکان هایی در تهران همچنان گلسنگ دیده می شود.
سهرابی افزود: این بررسی نشان داد گلسنگ در نقاطی مانند نیاوران، کاشانک و مجموعه سعد آباد همچنان وجود دارد که نشاندهنده پاک بودن هوا در این مناطق است.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران گفت: در این تحقیق گلسنگ در عمق خیابان شریعتی نیز مشاهده شد که در واقع پایین ترین سطح فعالیت گلسنگ در تهران است، همچنین در بخش هایی از سرخه حصار نیز مشاهده شده است.
این گلسنگ شناس تاکید کرد: نکته مهم این است که گلسنگ ها از مرکز شهر گریزان هستند، این تحقیق نشان داد آلودگی سمت غرب تهران به ویژه در میدان آزادی و اطراف ترمینال آزادی بسیار بالا است و این آلودگی تا اواسط خیابان دماوند ادامه دارد زیرا هیچ اثری از گلسنگ دراین مناطق نیست.
وی گفت: در جنوب شهر تهران هیچ گونه گلسنگی مشاهده نشده است اما پایین تر از فرودگاه امام خمینی ( ره) گلسنگ هایی دیده شده است.
سهرابی افزود: محدوده بین بهشت زهرا تا نزدیکی های ونک کاملا فاقد گلسنگ است و مشاهدات نشان می دهد که این مناطق آلوده هستند و گلسنگ ها به علت شدت آلودگی هوا از بین رفته اند.
وی گفت: همچنین منطقه سرخه حصار تا محدوده پارک پردیسان، پونک تا منطقه ۲۲ مناطقی هستند که از لحاظ ضریب پاکی هوا متغیرند و تا حدودی مناطق پاک تری محسوب می شوند.
سهرابی افزود: این پروژه در حال انجام است، فاز اول آن به پایان رسیده و بخش های زیادی از تهران که دارای ضریب پاکی هوای مناسبی هستند تفکیک شده است، بخش های زیادی هم که فاقد گلسنگ هستند به عنوان بیابان گلسنگی مشخص شده اند.
وی با بیان اینکه در فاز اول این پروژه تنوع زیستی گلسنگ ها و پراکندگی آنها در تهران مورد بررسی قرار گرفت گفت: فاز دوم این پروژه آغاز شده است، دراین بخش نمونه های گلسنگی از جنگل های پاک به تهران منتقل شده اند و با قرار دادن در نقاط مختلف پایتخت، در حال مانیتور میزان فلزات سنگین در هوای تهران هستیم.
وی ادامه داد: اولین گلسنگ ها در تهران در سال ۱۸۹۲ جمع آوری شد و از داده های آن برای جمع آوری اطلاعات در این پروژه استفاده کردیم.
سهرابی گفت: پیش بینی می شود در کل استان تهران حدود ۳۰۰ گونه گلسنگ وجود داشته باشد که به علت آلودگی به شدت در معرض خطر نابودی هستند اما تاکنون حدود ۱۰۰ گلسنگ شناسایی و در لیست قرار گرفته است.
وی تاکید کرد: گلسنگ ها شاخص آلودگی هوا هستند، مطالعه گلسنگ ها به شناسایی تغییرات در طبیعت کمک می کند در واقع حضور یا عدم حضور گلسنگ ها در یک منطقه آلودگی و پاک بودن آن محیط را نشان می دهد یعنی اگر گلسنگ باشد پاک است و اگر نباشد هوای آن منطقه آلوده است زیرا گلسنگ ها قدرت زیست در منطقه آلوده را ندارند، البته در تصفیه هوا نقشی ندارند و در هوای آلوده می میرند.
سهرابی گفت: در اجرای این پروژه حدود ۲۰ گلسنگ در شهر تهران شناسایی شد که حضورشان در حاشیه شهر تهران بیشتر مشهود است.
وی با تاکید بر اینکه استفاده از گلسنگ روش مناسبی برای تخمین میزان آلودگی هوا در یک منطقه است اظهار کرد: اکنون کشورهای اروپایی به روش زیستی و برخی کشورها به کمک گلسنگ به پایش هوا می پردازند،
در دنیا تاکنون ۲۰ هزار گونه گلسنگ شناسایی شده است اما پیش بینی ها نشان می دهد بیش از ۳۵ تا ۴۰ هزار گونه وجود داشته باشد.
سهرابی گفت: برنامه ای پیش رو داریم که بر اساس آن قرار است تا سال ۲۰۱۶ هر کشور با یک گلسنگ شناسایی شود تا بر اساس آن تغییرات اقلیمی در این کشورها مورد مطالعه قرار گیرد. بر اساس آن گلسنگ ها رسما به عنوان نماد تغییرات اقلیم در کشورها مطرح می شود.
وی گفت: با استفاده از گلسنگ ها می توان تغییرات اقلیمی کشورها را مشخص کرد، بنابراین به عنوان مثال اگر ۱۰۰ سال دیگر بخواهند وضعیت هوای تهران را بررسی کنند می توانند با مراجعه به لیست گلسنگ ها این مطالعه را انجام دهند.
سهرابی افزود: قرار است نتیجه این تحقیق در یک مجله بین المللی در کشور پرتغال به چاپ برسد.
وی در ادامه سخنانش به همکاری نکردن سازمان حفاظت محیط زیست در اجرای این پروژه اشاره کرد و گفت: خطای دستگاه های اندازه گیری آلودگی هوا زیاد است و اگر برای مدتی برق منطقه ای که این دستگاه ها در آن قرار دارند قطع شود، قطعا اطلاعات موجود در دستگاه ها صحیح نخواهد بود بنابراین استفاده از روش زیستی بسیار موفق تر است اما سازمان محیط زیست هیچ توجهی به این گونه پروژه ها ندارد.
وی تاکید کرد: سازمان حفاظت محیط زیست هیچ گونه حمایت مالی از این پروژه نکرده است در حالی که قیمت هر دستگاه سنجش آلودگی هوا بیش از ۱ میلیارد تومان است. این سازمان به عنوان متولی حفظ محیط زیست کشور باید از این گونه طرح ها و پروژه ها حمایت کند.
گُلسنگ ها موجوداتی هستند ریسه دار که از همز یستی قارچ ها و مواد زنده نورساختی (عامل فتوسنتز) پدید می آیند. این مواد زنده معمولا یا جلبک های سبز و سبز آبی یا فقط جلبک های سبز آبی (cyanophesea) هستند.
این گیاهان روی سنگ ها، صخره ها، تنه درختان، ساقه گیاهان و در سطح زمین می رویند.
بعضی از گلسنگ ها در طول سال فقط ۱ میلی متر رشد می کنند این گیاه می تواند تا ۴۰۰۰ سال عمر کند. بیشتر گلسنگ ها به سرعت توسط هوای آلوده از بین می روند. قرن هاست که گلسنگ ها به عنوان رنگ مو و منبع رنگ کننده ها استفاده می شوند.
این گیاه در سراسر جهان به چشم می خورد و می تواند در دمای منفی ۶۰ درجه سانتیگراد (منفی ۷۶ درجه فارنهایت) زنده بماند بسیاری از گلسنگ ها در مناطق مرطوب زندگی می کنند اما فقط یک گونه از این گیاه در آب زندگی می کند.
گلسنگ ها اولین موجودات پر سلولی بودند که به خشکی وارد شدند.