:مشکلات زیست محیطی در دهه‌های اخیر به دغدغه اصلی شهروندان در شهرهای مختلف تبدیل شده است. هر چند آلودگی‌های زیست محیطی دیگر مکان و محدوده‌ای خاص نمی‌شناسد اما پایتخت ایران به دلیل جمعیت زیاد و برخی سوءمدیریت‌ها یکی از مکان‌هایی است که بیش از سایر جاها در معرض مشکلات زیست محیطی است. دامنه مشکلات زیست محیطی تهران از آلودگی هوا، خاک و آب تا برخی مسائل از جمله گرد و غبار، بحران آب و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، قطع درختان، زمین‌خواری و… گسترده است. برای حل این مشکلات لازم است اقدامات عاجلی اندیشیده شود.
محمدهادی حیدرزاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران، در گفت‌وگو با «آرمان» درباره مشکلات مختلف زیست محیطی و اقداماتی که باید انجام شود توضیحاتی ارائه می‌دهد.
موضوع زمین‌خواری در ماه‌های اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. هر روز که می‌گذرد شاهد افشاگری‌های تازه‌ای درباره تخلفات در این حوزه هستیم. به تازگی نیز رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از پیدا شدن پرونده‌های زمین‌خواری در منزل یکی از مدیران سابق محیط زیست خبر داده است. موضوع از چه قرار بود؟
تعدادی از پرونده‌های زمین‌خواری به جای واگذاری به بایگانی اداره در منزل این شخص نگهداری شده است. بنابر قانون همه پرونده‌های حقوقی حتما باید در سیستم دبیرخانه به شکل خاصی در اداره مربوطه نگهداری شود. اکنون پرونده به جریان افتاده است. کم وکیف ماجرا را قوه قضائیه اعلام می‌کند.
ماجرای آلودگی هوای تهران ماجرایی است که سابقه چندین ساله دارد. با وجود این، در سال‌های اخیر نوع آلودگی تغییر کرده است. هر چند اندیشیدن برخی تمهیدات باعث شده است آلودگی کاهش پیدا کند اما ریزگردها و گرد و غبار هوای پایتخت را آلوده می‌کند. ریشه مشکل کجاست و چه باید کرد؟
به‌طور کلی، سه نوع کانون ریزگرد وجود دارد. یکی از آنها بین‌المللی است و از کشور عراق وارد می‌شود. عامل دیگر فرااستانی است و از استان‌های همجوار همچون سمنان و قم وارد شهر تهران می‌شود. عامل سوم هم مربوط به کانون‌های درون استانی در شهریار، اخترآباد و محدوده ورامین است. وقوع این نارسایی به دلایل مختلف از جمله کاهش بارش‌های جوی و تبدیل وضعیت اکوسیستم به خشک و نیمه‌خشک است. عامل دیگر را می‌توان برداشت بی‌رویه آب و فرونشست زمین در استان تهران دانست. این در حالی است که بنابر علم زمین‌شناسی فرونشست زمین آغاز بیابانی شدن است. این عوامل نشان‌دهنده از بین رفتن بافت خاک است. برداشت زیاد آب‌های زیرزمینی باعث سست شدن خاک می‌شود. هم‌اکنون مدیریت رسیدگی به این نارسایی جهاد کشاورزی است. یکی دیگر از منابع ریزگرد در ورامین و اخترآباد است. در سفر رئیس‌جمهور به ورامین قرار است پروژه‌های آبخوان‌داری و نهال‌کاری شروع شود. در اخترآباد نیز ۱۵۰ متر فضای سبز و گیاهان سازگار با سیستم خشک، نه نیمه‌خشک، کاشته شد تا به این ترتیب بتوان خاک را تثبیت کرد. با وجود همه این فعالیت‌ها کانون‌های گرد و غبار روز به روز افزایش می‌یابد.
اکوسیستم روز به روز رو به خشکی می‌رود. آیا می‌توان از تکنولوژی برای احیای وضعیت موجود استفاده کرد؟
بله. اما باید در نظر داشت که متولی این موضوع سازمان جنگل‌ها و مراتع است. در این مورد دو مشکل اساسی وجود دارد؛ یا محیط زیست در این زمینه خیلی حرف می‌زند و در همه موضوعات وارد می‌شود یا اینکه دوستان در سازمان جنگل‌ها و مراتع خیلی ساکت هستند. متاسفانه راجع‌به پشه، سوسک، ریزگرد و… مسئولان سازمان محیط زیست باید پاسخگو باشند. دیگر دوستان نیز در سازمان جهاد کشاورزی کاملا ساکت هستند. ما از رسانه‌ها انتظار داریم که سراغ منابع طبیعی بروند و از آنها بپرسند که در بحث تثبیت خاک و آبخوان‌داری تاکنون چه اقداماتی انجام شده است، تا بدین‌ترتیب وارد تعامل شویم. در واقع، حجم فرو نشست زمین در مناطق مختلف زیاد است و حل این نارسایی عزم ملی را می‌طلبد و در این زمینه دولت باید اعتبارات خاصی را اختصاص دهد، در غیر این صورت کانون‌های استانی و فرااستانی در بحث ریزگردها روز به روز فعال‌تر و شاید این مشکل در سال‌های آینده حاد‌تر شود.
شما دلیل نارسایی‌های محیط زیستی تهران را در چه می‌بینید؟
مهم‌ترین مشکل در استان تهران بحث جمعیت است. ما به ازای هر یک کیلومتر مربع ۹۰۰نفر جمعیت داریم که بنابر استاندارد جهانی باید ۴۵ نفر باشد. برخی از شهرهای استان تهران پرتراکم‌ترین نقاط دنیا هستند. عدم تناسب جمعیت استان تهران با ظرفیت اکوسیستم بزرگ‌ترین مشکل در این زمینه است. امیدواریم در فاز اول کنترل ورودی جمعیت و مهاجرت را داشته باشیم و در فاز‌های بعدی مهاجرت معکوس را شاهد باشیم. نارسایی دیگر در این زمینه کمبود اعتبارات است. متاسفانه نحوه توزیع اعتبارات در حوزه استانی بر اساس مساحت است نه جمعیت. برای مثال در استان کرمان یا استان یزد به دلیل اینکه وسعت بیشتری دارند به نسبت بودجه بیشتری نیز کسب می‌کنند و در این زمینه مشکلات زیست محیطی‌شان کمتر از استان تهران است. توزیع بودجه‌های زیست محیطی باید بر اساس «رد پای اکولوژیکی یا Footprint» باشد. میزان رد پای اکولوژیکی باعث تعیین توزیع اعتبارات می‌شود، این در حالی است که استان تهران مهم‌ترین رد پای اکولوژیکی را دارد.
با توجه به اینکه قبل‌تر گفته بودید که تخریب ساخت و سازها در حریم رودخانه‌ها به دلیل هزینه هنگفت چندان مقرون به صرفه نیست، برای مقابله با این ساخت و‌ساز چه اقداماتی انجام شده است؟
اینکه قبل‌تر اشاره شد منظور این بود که در زمینه ساخت و‌ساز باید آن‌قدر نظارت‌ها دقیق اعمال شود که هیچ کس اجازه و جرات چنین اقدامی را نداشته باشد. بر اساس مصوبه جدید شورای عالی امنیت ملی، آزاد‌سازی رستوران‌ها و ساخت و سازها و مسئولیت نظارت و پیشگیری این معضل با وزارت نیرو است. در کنار این وزارتخانه محیط زیست هم موظف به کمک است. با توجه به اینکه کشور ما در نیم‌کره شمالی از آبان‌ماه تحت تاثیر بارش‌های سیل‌آسا قرار می‌گیرد، در نتیجه آزاد‌سازی رودخانه‌ها بسیار مهم است. دلیل اصلی دو سیل در کن و فشم تصرف بستر رودخانه بود و در این فاجعه آب نتوانست مسیر خود را پیدا کند و منجر به تلفات شد. باید با دهیاری و بخشداری که اجاز ساخت‌وسازها را صادر کرده است، برخورد شود.
در کل این برنامه اجرایی خواهد شد؟
بله. بنابر مصوب شورای عالی امنیت ملی این اقدام اجرایی می‌شود.
در سیل اخیر معلوم شد که مدیریت بحران از نارسایی ویژه‌ای برخوردار است. برای احیای آن در پی چه اقداماتی هستید؟
این سوال را باید استاندار تهران پاسخ دهد. در واقع مسئول بحران استاندار است. اما تنها موضوعی که می‌توان به آن پرداخت این است که در استان تهران در این زمینه دوگانگی وجود دارد. در شهر تهران این اقدامات بر عهده شهردار تهران است. در حالی که در هیچ شهری این‌چنین نیست. در استان نیز مسئولیت این موضوع با استانداری است. این در حالی است که مسئولان شهرداری در هیچ یک از نشست‌های استانداری شرکت نمی‌کنند و بالطبع این عدم هماهنگی باعث می‌شود که مدیریت به شکل مطلوب اعمال نشود و در این زمینه باید نشست‌های مشترک بین شهرداری و استانداری اعمال شود.
وضعیت تبدیل شغلی محیط‌بانان به کجا رسید و آیا برای جذب محیط‌بان در این استان اقداماتی انجام شده است؟
هم‌اکنون ۴۹ نفر از محیط بانان تبدیل وضعیت شده‌اند. سازمان محیط زیست به دنبال این است که برای آنها مجوز استخدام بگیرد. این مجوز فقط برای محیط‌بان‌هایی که شاخص‌های جسمانی، فیزیکی و تخصصی دارند لحاظ می‌شود. امیدواریم که در سال ۹۴ برای استخدام آنها آزمون برگزار شود.
در زمینه استاندارد‌سازی خودروها چه اقداماتی انجام شده است؟
قسمت اصلی موتور یورو ۴ است اما استاندارد‌سازی obd در بخش سنسور‌های هوشمند در مراحل پایانی است.
با این تفاسیر باز هم در خیابان‌ها شاهد تردد خودروهای دودزا هستیم.
کیفیت سوخت خودرو مهم است. هنوز در خودروهای سنگین کیفیت سوخت مطلوب نیست. در قسمت اتوبوسرانی کیفیت سوخت ارتقا پیدا کرده است. در زمینه معاینه فنی نیز عدم تعویض به موقع کاتالیست و کنیستر باعث می‌شود که خودرو بعد از گذشته شش ماه یا یک سال از تنظیم خارج شود. انجام این اقدامات تکالیف و مسئولیت‌های اجتماعی هر شهروند است. برای مثال همان‌طور که وقتی لوله‌ای در خانه‌ای می‌ترکد و به طبقه پایین نشت می‌کند وظیفه ساکن طبقه بالاست که تعمیرات لوله را انجام دهد، در خودرو هم اوضاع به همین منوال است. صاحب خودرو باید به معاینه فنی و دیگر اقدامات سالم‌سازی خودرو اهمیت دهد. به دلیل اینکه این اتفاق‌ها نمی‌افتد ما در جامعه شاهد خودروهای دودزا و غیراستاندارد هستیم. در بحث کیفیت خودرو در حد یک پله ارتقا وجود داشته است و هنوز به شرایط مطلوب نرسیده‌ایم.
خروج کارخانه‌های آلاینده به کجا رسید؟
به دلیل شرایط موجود هنوز اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است. سیاست اصلی سازمان انتقال صنایع از بیرون شهرک‌های صنعتی به داخل آنها است. در فاز اول این اقدام بسته‌های تشویقی در زمینه اقساط زمین و افزایش رده فعالیت اختصاص داده شد تا به این ترتیب بتوان رده فعالیت را افزایش داد که تقریبا از این قضیه استقبال شده است. اما تابه‌حال به جز خروج از شعاع ۱۲۰ کیلومتر و چند مورد دیگر هنوز هیچ اتفاق خاصی رخ نداده است. صنایعی که باید از سوی استان منتقل شوند صنایع بزرگ هستند، برای مثال زمینه انتقال و ایجاد بستر جدید کارخانه سیمان زمانبر است و هم‌اکنون هم وضعیت صنایع به نحوی است که انتقال از لحاظ اقتصادی ثمربخش باشد.
تهران در آستانه بیابان شدن است، در این زمینه چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟
این امر وظیفه منابع طبیعی است و منابع طبیعی باید در این زمینه تمهیداتی بیندیشد. در حقیقت مدیریت مصرف آب، برخورد با چاه‌های غیرمجاز و استفاده از سیستم‌های آبخیزداری و آبخوان داری بیش از یک دهه است که در تهران فراموش شده است.
این نارسایی‌ها چه زمانی برطرف می‌شود؟
سازمان منابع طبیعی باید در این زمینه پاسخگو باشد.
تهران غیر از آلودگی هوا، مشکل آلودگی آب و خاک هم دارد. آلودگی خاک به چه دلیل است؟
مهم‌ترین بحث در آلودگی خاک پسماندها هستند. سیاست ما این است که تا آنجا که می‌توان پسماند را به انرژی تبدیل کنیم. هم‌اکنون دو دستگاه زباله‌سوز در شهر تهران و دو دستگاه دیگر در استان تهران قرار است فعال شود. هر قدر که مدیریت خاک فعال‌تر شود به نسبت آلودگی خاک کمتر می‌شود.
چند سال پیش آبیاری با آب‌های آلوده در اراضی جنوب تهران باعث بروز بیماری وبا و شبه‌وبا شد، آیا هم‌اکنون آبیاری در این اراضی مدیریت می‌شود؟
بله. براساس کارگروهی که در استاندار تهران تشکیل شد آبیاری در جنوب تهران در بیش از ۲ هزار هکتار مدیریت شد تا با آب‌های آلوده آبیاری نشوند. با کنترل صنایع آلاینده رقمی حدود ۹۰ واحد صنعتی در شهر ری همچون قالیشویی‌ها و کارواش‌ها پلمب شده است. با این تفاسیر اما باز با شرایط مطلوب فاصله زیاد است. باید برای حقابه جنوب تهران یک رقم مناسبی برای کشاورزان جنوب تهران در نظر گرفته شود تا به این ترتیب خروجی این محصولات در کشاورزی به کار گرفته شود و به این ترتیب کشاورز نیز دیگر از کانال‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی شهر تهران استفاده نکند. برای اینکه مدیریت برخی از کانال‌های آبی در جنوب تهران بر عهده شهرداری تهران است، برای حل این معضل باید شهرداری تهران ورود پیدا کند. اگر بتوان حقابه جنوب تهران را به سمت کشاورزی هدایت کرد، مشکلات موجود حل می‌شود. تاکنون نیز اقدامات مناسبی در این زمینه انجام شده است.
آلودگی آب و اینکه چه میزان نیترات در آب تهران وجود دارد به یک کلاف سردرگم تبدیل شده است. در این باره نظرتان چیست؟
بنابر بخشنامه صادره از طرف آقای جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور، فقط وزیر بهداشت می‌تواند درباره کیفیت آب تهران صحبت کند.
فاضلاب شهری همچنان مغفول مانده است. آیا با تکمیل آن مشکلی از نارسایی‌های تهران برطرف می‌شود؟
تاکنون اگو خیلی پیشرفت داشته است. هم‌اکنون در هر خیابان کند و کاو اگو را شاهد هستیم. الان در هر خیابان یا هر ملک تجاری یا مسکونی برای اتصال به اگو به دلیل پرداخت مبلغی در این زمینه شاهد قصور هستیم. بنابر امضای تفاهمنامه بین سازمان محیط زیست و شهرداری تهران با قصور‌کنندگان در فاز اول واحدهای تجاری و در فاز دوم واحدهای مسکونی به دلیل ایجاد آلودگی برخورد می‌شود.
یعنی تا پایان سال کل شهر تهران به این سیستم مجهز می‌شود؟
خیر. فکر نکنم تا پایان سال چنین اتفاقی بیفتد. هم‌اکنون سرعت توسعه شبکه اگو مناسب است، اما متاسفانه در مناطقی که اگو ایجاد شده اشخاص حقیقی و حقوقی در اتصال به آن قصور می‌کنند و ما با آنها به عنوان آلوده‌کننده محیط زیست برخورد می‌کنیم.
برخوردها به چه شکل است؟
بنابر گزارش‌های اداره فاضلاب و نیروهای محیط زیست محل را بازدید می‌کنند و با ملاحظه هرگونه نارسایی قصور‌کننده به اشد مجازات تنبیه می‌شود.
کم آبی دغدغه اصلی استان تهران و دیگر استان‌های کشور محسوب می‌شود. برای کاهش این معضل آیا اقدامی انجام شده است؟
باید وزارت نیرو لوله کشی آب شرب و غیر شرب را از هم جدا کند و به نظر می‌رسد وزارت نیرو در این زمینه اولویتی ندارد. برای اینکه دچار مشکل نشویم، باید این اتفاق بیفتد. به همان اندازه که نگران استفاده از آب شرب هستیم به همان نسبت نیز نگران استفاده از چاه‌های غیرمجاز هستیم. این نگرانی همواره وجود دارد که خطر افزایش حفر چاه‌های غیرمجاز برای آبیاری، پر کردن استخر و… افزایش پیدا کند.
واگذاری پردیسان به شهرداری به کجا رسید؟
واگذاری در کار نیست، بلکه قرار است بین خانم ابتکار و آقای قالیباف تفاهم نامه‌ای با عنوان آماده‌سازی بوستان پردیسان برای بهره‌برداری مردمی امضا شود.
موش‌ها و حیوانات موذی و سگ‌های بی‌صاحب چگونه در شهر تهران کنترل می‌شوند؟
شهرداری تهران بنابر قانون شهرداری‌ها در زمینه کنترل جانوران مضر شهری باید برنامه داشته باشد. در بحث موش روی سم پاشی کارهای متعددی انجام شده است. در زمینه سگ‌های بدون صاحب نیز اقداماتی در زمینه زنده‌گیری و عقیم‌سازی انجام می‌شود. با این اقدام از سگ‌هایی که نژاد دارند برای پلیس و هلال احمر استفاده می‌شود و به این ترتیب سگ‌های ناقل بیماری نیز جدا می‌شوند. باید توجه داشت که کشتن سگ و استفاده از اسلحه برای از بین بردن این حیوان ممنوع است.