جزیره‌ای که بسیاری از چهره‌های برجسته منابع طبیعی به شاگردی او افتخار می‌کنند ۱۱سال پیش، از ضرورت استراحت جنگل سخن گفت و درپی آن، این طرح به‌عنوان یک مطالبه از سوی صاحب‌نظران منابع طبیعی و محیط‌زیست و رسانه‌ها پیگیری شد تا سرانجام این تلاش‌ها به‌بار نشست و آبان‌ماه امسال با ابلاغیه وزیر جهادکشاورزی اجرای آن در دستور کار سازمان جنگل‌ها و مراتع قرارگرفت. اکنون سازمان جنگل‌ها مصمم به اجرای این طرح است.
به گزارش همشهری، روزگذشته مهندس ناصر مقدسی، قائم‌مقام سازمان جنگل‌ها و مراتع، اصحاب رسانه را به دفتر مرکزی این سازمان در جاده لشکرک فرا خواند تا با حضور ۲چهره دانشگاهی و شماری از مسئولان بلندپایه سازمان جنگل‌ها، چگونگی اجرای طرح تنفس و موانع موجود بر سر راه این طرح را با مردم در میان بگذارد؛ طرحی که به گفته مقدسی و صاحب‌نظران و مدیران حاضر در نشست، اجرای آن برای حفاظت از جنگل‌ها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است؛ باوجود این، تأمین اعتبار، یکی از بزرگ‌ترین موانع موجود بر سر راه اجرای این طرح است. اکنون مسئولان سازمان جنگل‌ها و مراتع چشم به کمیسیون تلفیق مجلس دوخته‌اند و امیدوارند نمایندگان مجلس در این برهه سرنوشت‌ساز که طبیعت رنجور ایران آماج انواع تخریب‌هاست، با تأمین اعتبارات منابع طبیعی، راه را برای اجرای طرح تنفس جنگل باز کنند. کاهش ریزگردها و تأمین آب سالم تنها بخشی از خدمات جنگل است که با اجرای طرح تنفس قابل دستیابی است.
- این آخرین فرصت برای حفاظت از جنگل‌های شمال است
دکتر محمـــــدرضـا مروی‌مـــــــهاجر، استادجنگل‌شناسی و اکولوژی دانشگاه تهران، با اشاره به اینکه طبق ماده۴ قانون جنگل‌ها و مراتع مصوب سال۳۸، بهره‌برداری از جنگل از سال۴۰ آغاز شده، گفت: طی بیش از نیم قرن بهره‌برداری از جنگل مرتکب ۲ اشتباه بزرگ شدیم؛ نخست اینکه ما از اروپا الگو گرفتیم؛ درحالی‌که جنگل‌های اروپا، انسان‌ساخت است اما جنگل‌های ما طبیعی است و دوم اینکه بهره‌برداری در ایران مترادف شد با برداشت چوب. در واقع ما بهره‌برداری نکردیم بلکه ما از جنگل‌ها، سرمایه برداشت کردیم. اکنون اما شناخت نسبتا خوبی از جنگل‌هایمان داریم و دریافته‌ایم که به‌دلیل کاهش تنوع زیستی و انحطاط اکولوژیکی ناشی از بهره‌برداری نادرست، این رویشگاه‌ها نیاز به استراحت ۱۰ساله دارند و این آخرین فرصت برای حفاظت از جنگل‌هاست.
استادتمام دانشگاه تهران افزود: همزمان با اجرای طرح تنفس، باید برای هر استان ۲پارک ملی تعیین شود؛ علاوه بر این، در هر استان یک حوزه آبخیز جنگلی – تحت حفاظت شدید – باید به حال خود رها شود تا ببینیم طبیعت با آن چه می‌کند تا از این طریق برای حفظ سایر حوزه‌های آبخیز، از طبیعت درس بگیریم. فراموش نکنیم که جنگل‌های شمال بیش از یک میلیون سال قدمت دارند و در جهان نظیری برای آنها وجود ندارد. این رویشگاه‌ها از نظر تنوع زیستی بسیار غنی هستند؛ به‌طوری‌که تنوع زیستی این جنگل‌ها در کل قاره اروپا وجود ندارد. بر این اساس، اگر این جنگل‌ها بیشتر تخریب شوند سرنوشتی بدتر از رویشگاه‌های زاگرسی در انتظارشان خواهد بود و زندگی برای انسان‌ها هم غیرممکن خواهد شد. (هم‌اکنون یک میلیون و ۳۰۰هزار هکتار از ۶میلیون هکتار رویشگاه‌های زاگرسی به‌دلیل پدیده خشکیدگی -زوال- نابود شده است.)
- خدماتی که دیده نمی‌شود
دکتر عباسعلی نوبخت، معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور هم با تأکید بر اینکه هیچ مانعی نمی‌تواند در عزم مصمم سازمان جنگل‌ها برای اجرای طرح تنفس جنگل خللی وارد کند، گفت: بنا بر مستندات موجود، ۱۸۰۰گونه گیاهی، مختص رویشگاه‌های شمال کشور است. صرف‌نظر از این تنوع زیستی بی‌نظیر، جنگل‌های شمال سالانه ۵میلیارد و ۱۰میلیون کیلوگرم اکسیژن تولید می‌کنند که ارزش آن بالغ بر ۱۲۵۲۵میلیارد تومان است. جذب سالانه ۶میلیون تن گردوغبار و ذخیره‌سازی ۳میلیارد و ۳میلیون مترمکعب آب از دیگر کارکردهای این رویشگاه‌هاست. آیا همین آمار برای اجرای طرح تنفس جنگل که باعث حفاظت از این رویشگاه‌ها می‌شود، کافی نیست؟!
- ۵برابر بیش از استاندارد از جنگل برداشت کرده‌ایم
دکتر هادی کیادلیری، رئیس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی واحد علوم و تحقیقات در این نشست درباره چرایی اجرای طرح تنفس گفت: سطح جنگل‌های هیرکانی حدود یک درصد مساحت خاک کشور است، اما همین سطح اندک، ارزش جهانی دارد زیرا رویشگاه‌های هیرکانی، تنها جنگل‌های بازمانده از دوران سوم زمین‌شناسی و میراث طبیعی جهان هستند. با وجود این، جنگل‌های هیرکانی وضعیت بسیار بحرانی دارند؛ برای مثال طی ۵سال اخیر، بیش از ۴۵آفت، ۳۵۰هزار هکتار از جنگل‌های شمال را مبتلا کرد و ۴۰میلیون اصله درخت ۳۰۰ساله شمشاد، گونه منحصربه‌فرد جنگل‌های شمال بر اثر آفت نابود شد. علاوه براین، طی ۱۰سال اخیر ۱۹۰هزار هکتار از جنگل‌های شمال دچار آتش‌سوزی شد. فرسایش خاک هم در اکوسیستم‌های جنگلی شمال به‌شدت افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که ۱۳۰رودخانه در معرض تهدید و ۱۲تالاب دائمی در حال فصلی‌شدن هستند.
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران افزود: ما طی ۵دهه، ۵برابر استاندارد از اکوسیستم‌های جنگلی برداشت کردیم؛ این درحالی است که تغییر اقلیم هم این رویشگاه‌ها را تهدید می‌کند و براساس مطالعات انجام شده، ۴۲درصد جنگل‌های شمال سیر قهقرایی طی می‌کنند. اکنون تنها با اجرای طرح تنفس می‌توان با این تهدیدات مقابله کرد. اجرای طرح تنفس در واقع فرصتی است برای مطالعه و اجرای آمایش و انتخاب اهداف براساس ارزیابی توان اکولوژیک جنگل اما حفاظت از جنگل‌ها وظیفه همه ارگان‌ها و نهادهاست.
- جنگل، بنگاه چوب نیست
مهندس ناصر مقدسی اما با تأکید بر اینکه اجرای طرح تنفس در گروی تأمین ۳۰۰میلیارد تومان اعتبار است، افزود: طرح تنفس به‌معنای رها کردن جنگل نیست. طرح تنفس در واقع نوعی تغییر رویکرد و تغییر نگاه به جنگل است؛ در واقع باید این نگاه که جنگل بنگاه چوب است به نگاه اکوسیستمی و اکولوژیکی تغییر کند. با اجرای طرح تنفس، طرح‌های مدیریت حفاظتی با مشارکت تشکل‌های مردم‌نهاد و کارگزاران جدید و نیز بهره‌برداران خوشنام اجرا خواهد شد. در واقع رویکرد سازمان جنگل‌ها، مدیریت پایدار جنگل در این دوره ۱۰ساله خواهد بود.
قائم‌مقام سازمان جنگل‌ها، استقرار صنایع بزرگ را در جنگل‌های هیرکانی یک اشتباه بزرگ عنوان کرد و گفت: ما هرگز نمی‌توانیم برای نکاچوب یا صنایع مشابه ۴۰۰هزار مترمکعب چوب تهیه کنیم؛ برهمین اساس، آن تعداد از قراردادهای بهره‌برداری که زمان آن به اتمام رسیده و حدود۱۴۰هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی را دربر می‌گرفت، تمدید نخواهد شد و طرح‌های حفاظتی جایگزین این قراردادها می‌شود.
- بهره‌برداری صنعتی از جنگل‌های طبیعی اشتباه محض است
دکتر علی اوسط منتظری، مرجع ملی جنگل هم دراین نشست، معضلات موجود را ناشی از ضعف اجرای قوانین دانست و گفت: ارزیابی کیفی جنگل‌های شمال که در دوره‌های مختلف زمانی ازجمله طی سال‌های ۳۷، ۵۳، ۶۴، ۷۶ و ۸۶ انجام شد، نشان داد که باید طرح استراحت اجرایی شود. درواقع نتایج این ارزیابی‌ها به گزینه طرح استراحت منتهی شد. وی با اشاره به اینکه در قوانین مرتبط با جنگل بر ۳عنصر حفظ، توسعه واحیا تأکید شده اما اشتباهی که طی همه این سال‌ها روی داده این است که ما همواره خواستیم از طریق بهره‌برداری، جنگل‌ها را حفظ کنیم، تصریح کرد: بهره‌برداری صنعتی از جنگل‌های طبیعی یک اشتباه بزرگ است و مستندات علمی هم این ادعا را تأیید می‌کند.