کاهش تردد خودروها با طرح‌های ترافیکی، درحال حاضرتنها راه موجود برای حل کنترل آلودگی هوای تهران و کلانشهرها محسوب می‌شود.
کلانشهرهای کشور به‌عنوان محل تردد میلیون‌ها خودروی آلاینده، همه ساله با رسیدن سرمای هوا دچار مشکلات فراوان می‌شوند. آلودگی هوا و تبعات و هزینه‌های متعدد آن در سال‌های اخیر موجب شده مدیران کلانشهرها به فکر راه چاره باشند. در مسیر تشدید آلودگی هوای تهران و ۷کلانشهر کشور، همواره وجود خودروهای انبوه یک معضل غیرقابل حل بوده است و مدیران شهری می‌کوشند برای رفع آن به طرح‌های ترافیکی رو آورند. طرح‌های ترافیکی تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و تبریز در سال‌های اخیر همواره با گسترش روبه‌رو بوده است.
الگوی محدوده‌های ترافیکی اگرچه راه‌حلی پایدار و ریشه‌ای در برابر بحران آلودگی هوا تلقی نمی‌شود، اما تاکنون توانسته از مشکلات کلانشهرهای کشور بکاهد. شهرهای بزرگ جهان نیز با تکیه بر این الگو تاکنون بارها توانسته‌اند از انباشت آلاینده‌ها در مقاطع طولانی‌مدت و کوتاه‌مدت بکاهند. برای نمونه شهرهای بروکسل و بخارست به‌عنوان پرترافیک‌ترین شهرهای اروپا با تعریف زون‌های ترافیک در دهه ۱۹۹۰تلاش کردند حضور خودروها در شهر را کنترل کنند و با اتخاذ سیاست‌های انقباضی بر کیفیت تردد در شهر بیفزایند.
سید جعفر تشکری هاشمی، معاون شهردار تهران هفته گذشته در این‌باره از توسعه محدوده‌های عاری از خودرو در پایتخت خبر داد. تجربه محدوده‌های عاری از خودرو از سال ۸۶در برخی خیابان‌های مرکزی شهر به اجرا در آمد. در پی بازخوردهای موفق این طرح، محدوده عاری از خودرو در خیابان ۱۵خرداد به‌عنوان پر رفت‌و‌آمد‌ترین معبر شهری پی ریزی و اجرا شد.
این خیابان در محدوده بازار تهران هر روز با حدود۱.۵ میلیون خودروی عبوری روبه‌رو می‌شد که در پی حذف آنها، عدد تردد از خیابان به بیش از ۳میلیون عابر پیاده در روز رسید. ایده محدوده‌های عاری از خودرو در سال ۹۱به خیابان ۱۷شهریور و میدان امام حسین(ع) رسید و در حال حاضر مطالعات این طرح برای برخی خیابان‌های دیگر پایتخت درحال اجراست. لزوم بازنگری در تردد میلیونی خودروها هر روز بیش از پیش احساس می‌شود.
هم‌اکنون ۴میلیون دستگاه وسیله نقلیه با تولید روزانه ۱۱۹۲تن آلاینده، مسبب ۸۸درصد آلودگی هوای تهران هستند و مردم تهران چاره‌ای ندارند جز آنکه آلاینده‌ها را استشمام و ذرات آن را وارد ریه‌های خود کنند. آنان حتی مجبور هستند آثار این آلودگی‌ها را در سبزیجات مصرفی نیز احساس کنند. هر وسیله نقلیه شخصی به نسبت تعداد سرنشین، ۹برابر یک دستگاه اتوبوس آلایندگی تولید می‌کند.
۲طرح و میلیون‌ها خودرو
طرح‌های ترافیکی سابقه‌ای دیرپا در تهران دارند. طرح ترافیک از شهریور سال ۱۳۵۸با ایجاد مسیر ویژه اتوبوس‌های شرکت واحد به اجرا در آمد. تجربه موفق شهرهای سائوپائولو، بوگوتا، مکزیکوسیتی، سئول و لاگوس، تهران را برآن داشت تا محدوده‌ای برای کنترل ترافیک و آلودگی هوا درنظر بگیرد. این طرح هم‌اکنون با گسترش وسعت و محدودیت بیشتر تردد وسایل نقلیه دنبال می‌شود.
همچنین طرح زوج و فرد به‌عنوان یک طرح مقطعی در زمینه کاهش آلودگی هوای تهران از اسفند ۱۳۷۹آغاز شد. در نیمه دوم سال ۱۳۸۹آلودگی شدید هوای شهر تهران به سطح هشدار رسید و طبق آمارها افراد زیادی به همین دلیل جان خود را از دست دادند یا به بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا دچار شدند. بدین‌ترتیب در اسفند ۱۳۸۹محدوده تردد زوج و فرد خودروها و همچنین محدوده طرح ترافیک خودروها به‌طور آزمایشی گسترش یافت و پلیس راهور با جدیت بیشتری با متخلفان این طرح برخورد کرد. این محدوده آخرین بار در سال ۹۱افزایش یافت و در حال حاضر نیز با قوت دنبال می‌شود.
طرح‌های ترافیکی، الگوی دائمی نیستند
محدوده‌های ترافیکی براساس آموزه‌های علمی نمی‌توانند برای یک شهر دائمی باشند و باید بازنگری شوند. طبق آمار و ارقام منتشر شده از سال ۱۳۸۴تا پایان سال ۱۳۸۹، کاهش آلودگی هوا و کاهش حجم ترافیک به وقوع پیوست اما با توسعه نهادهای دولتی و غیردولتی داخل طرح، حجم ترافیک داخل محدوده طرح و همچنین میزان آلودگی هوا روند افزایشی داشت، به‌طوری که در نیمه دوم سال ۱۳۸۹میزان آلاینده‌های هوا و حجم ترافیک در محدوده زوج و فرد به حداکثر مقدار ممکن رسید.
مهدی یدی همدانی دبیر شورای‌عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشوردر این زمینه معتقد است که طرح زوج و فرد بنا به ملاحظات محیط‌زیستی و آلودگی هوا ارائه شده و برخی کارایی‌های خود را از دست داده است. بر همین اساس باید از تجربیات جهانی استفاده شده و طرحی جایگزین شود که ضمن تشویق شهروندان به استفاده از خودروهایی با آلایندگی کمتر توجه ویژه‌ای به کاهش آلودگی شهر تهران داشته باشد.