تا ۲ دهه پیش در این فصل معمولا بارش برف و برودت هوا در مشهد سبب تعطیلی مدارس می‌شد. این بارش‌ها نویدبخش سالی پربار برای بزرگ‌ترها و نیز فرصتی ناب برای بچه‌ها بود که با شادی و نشاط برف‌بازی کنند و از این نعمت خدادادی لذت ببرند، اما این روزهای نه‌چندان زمستانی آنچه مدارس مشهد را به تعطیلی می‌کشاند آلودگی هوای شهر است که شادی و شعفی به همراه ندارد و نگرانی‌های شهروندان را در تمام زمینه‌ها افزایش می‌دهد. هفته گذشته شاهد تعطیلی مدارس مشهد به علت آلودگی هوا بودیم. این امر به مسئولان و مردم هشدار می‌دهد تا با شناسایی عوامل آن و اجرای تمهیدات لازم، خطرات و تهدیدهای این پدیده جوی را به حداقل برسانند.
گفت‌وگوی همشهری با «محمد عرفانی»، معاون نظارت و پایش سازمان حفاظت محیط‌زیست، دلایل بروز این پدیده در مشهد و اقدامات انجام‌شده برای مقابله با آن را روشن می‌کند.
چرا هوای مشهد مستعد بروز آلودگی است؟
ما در شهری زندگی می‌کنیم که بیش از ۲۵۰ روز از سال پدیده اینورژن یا وارونگی دما را دارد یعنی وضعیت توپوگرافی شهر به نحوی است که مستعد بروز آلودگی است و شبیه کاسه‌ای است که می‌تواند آلودگی هوا را تشدید کند. میکروکلیماها و جزایر حرارتی که درون شهرها به وجود آمده شرایطی را پدید آورده است که توده‌های زیادی به شهر نزدیک می‌شوند، اما بارش اتفاق نمی‌افتد. به همین سبب به خصوص در یکی دو سال اخیر بیشتر شاهد بارش در اطراف مشهد هستیم اما در داخل شهر بارندگی نداریم.
موثرترین عوامل آلودگی هوا در مشهد چیست؟
یکی از منابع جدی آلودگی هوا منابع متحرک مانند خودروهای سواری، باربری، مینی‌بوس و موتورسیکلت‌ها هستند که با مصرف روزانه بیش از ۳ میلیون لیتر بنزین در آلودگی هوا سهم بسزایی دارند. تامین بنزین و گازوئیل یورو ۴ و نیز اسقاط خودروهای فرسوده می‌تواند از میزان آلودگی هوا بکاهد. همچنین فرودگاه مشهد یکی از عوامل آلودگی هوای شهر است. از منابع ثابت آلودگی هوا نیروگاه‌ها به خصوص نیروگاه توس است که براساس آمار، بالغ بر ۳ میلیون لیتر مازوت وارد هوا می‌کند که با دارا بودن فلزات سنگین بسیار خطرناک است و تهدیدی برای سلامت مردم است. به‌زودی جزئیات درصد میزان هریک از آلاینده‌های هوای شهر مشهد منتشر خواهد شد.
درباره شاخص‌های کیفیت هوا توضیح دهید.
شاخص کیفیت هوا (AQI) از صفر تا ۵۰ شرایط سبز و پاک، از ۵۱ تا ۱۰۰ شرایط زرد و قابل قبول، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ شرایط نارنجی و ناسالم برای گروه‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ شرایط قرمز و ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ شرایط بنفش و بسیار ناسالم و بیشتر از ۳۰۰ نیز بسیار خطرناک است. شاخص کیفیت هوای مشهد در روزی که به تعطیلی مدارس منجر شد ۱۵۰ و در شرایط قرمز بود.
چه دستگاه‌هایی در تشخیص میزان آلودگی هوا و تصمیم‌گیری در این مورد دخالت دارند؟
کارگروهی متشکل از ۸ دستگاه به دبیری سازمان حفاظت محیط‌زیست استان و نیز استانداری، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، سازمان هواشناسی، شهرداری و آموزش‌وپرورش با تشکیل جلسه اضطرار در خصوص وضعیت آلودگی هوا تصمیمات لازم را اتخاذ می‌کنند. ارگان تخصصی در این موضوع سازمان هواشناسی استان است که باید طبق نقشه‌ها آخرین اطلاعات جوی آپدیت‌شده را به این کارگروه اعلام کند.
تصمیمات و توصیه‌های کارگروه اضطرار در این شرایط چیست؟
این کارگروه آخرین تصمیمات اتخاذشده و هشدارهای لازم را از طریق صداوسیما برای جلب مشارکت مردمی به منظور استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی و تعطیلی مدارس اعلام می‌کند. در خارج از کارگروه نیز توصیه‌هایی برای کاهش آلودگی هوا به ارگان‌های مختلف ابلاغ می‌شود مانند کاهش فعالیت بدنی دانش‌آموزان در فضای باز، کنترل خودروهای بدون برگه معاینه فنی، تشدید اعمال قانون در خصوص وسایل نقلیه‌ای که آلایندگی قابل رویت دارند، کنترل دقیق‌تر محدوده طرح ترافیک، استفاده کمتر از خودروهای دولتی از طریق کاهش ماموریت‌های غیرضروری و همچنین نظارت شهرداری بر جلوگیری از سوزاندن زباله، شاخ و برگ، جلوگیری از فعالیت‌های عمرانی و ممنوعیت فروش مجوز روزانه ورود به محدوده طرح ترافیک در این ایام. از مصوبات کارگروه در ایام اضطرار اعلام توصیه‌های خودمراقبتی از سوی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به گروه‌های حساس و عموم مردم و نظارت بر عرضه ماسک تنفسی است و نیز توصیه به اداره ورزش و جوانان در کاهش فعالیت‌های بدنی در محیط باز است.
برای پیش‌بینی هرچه سریع‌تر کیفیت هوای مشهد چه اقداماتی می‌شود؟
تلاش ما در این است آیین‌نامه اجرایی تبصره ۳ ماده ۳ قانون هوای پاک را به ارگان‌هایی مانند اداره هواشناسی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد تفهیم کنیم تا با جدیت بیشتری آن را پیگیری کنند. معمولا اداره هواشناسی باید وضعیت هوا را ۹۶ ساعت قبل اعلام کند و دانشگاه علوم پزشکی نیز پس از ۱۲ ساعت باید تحلیل خود را از وضعیت هوا به دبیرخانه کارگروه آلودگی هوا برای اتخاذ بهترین و سریع‌ترین تصمیمات و نیز محدودیت برخی از فعالیت‌ها اعلام کند.
تعطیلی مدارس تا چه حد در کاهش آلایندگی هوا تاثیر دارد؟
حدود ۲۰ درصد از تردد وسایل نقلیه در شهر مربوط به سرویس حمل‌ونقل دانش‌آموزان است بنابراین تعطیلی مدارس سهم بسزایی در کاهش آلودگی هوای شهر دارد.
به نظر شما چه اقداماتی در بهبود کیفیت هوای مشهد تاثیرگذار است؟
شعار امسال هفته هوای پاک «هوای پاک، مردم و مسئولین» است. ما معتقدیم اگر همه خودروها استاندارد باشند و تمام شرایط نیز مهیا شود باز هم در صورتی که شهروندان از وسیله نقلیه عمومی استفاده نکنند، آلودگی هوای مشهد ادامه خواهد داشت بنابراین برای برون‌رفت از شرایط کنونی مردم و مسئولان باید با همت و احساس مسئولیت به یاری یکدیگر بشتابند. برای مثال اگر شهروندان را به استفاده از وسایل نقلیه عمومی تشویق می‌کنیم از آن سو نیز سازمان‌های ذی‌ربط باید در تقویت ناوگان حمل‌ونقل عمومی تلاش کنند.